Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 29 Eylül’de metrekareye 221 kilo yağış düşen Arnavutköy’de sel ve taşkınlar olmuş mesken ve iş yerlerini su basmıştı. İstanbul’da o gün başlayan yağışlar 3 gün boyunca da aralıklarla devam etti. Kaya ve toprağın kaymasını önlemek için yapılan istinat duvarları, yağışlara dayanamayarak otomobillerin üzerine yıkıldı. İstanbul’un yanında Bursa ve Yozgat’ta da yağışlar istinat duvarlarını yıktı. Pekala bu duvarların yıkılması olağan mi? Toprak kaymasını önlemek için inşa edilen duvarlar niye faciaya sebep oluyor? İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Geoteknik Mühendisliği Ünitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Recep İyisan, istinat duvarı gerçeğini Milliyet.com.tr’ye anlattı.
‘İSTİNAT DUVARI İNŞASINDA DEPREMSELLİK ÖNEMLİ’
İstinat duvarları birçok sebeple inşa edilebiliyor. Farklı tabanlarda, farklı hedeflerle inşa edilen duvarların rastgele bir can ve mal kaybına sebep olmaması için dikkat edilmesi gereken noktalar var. İstinat duvarlarının üretimiyle ilgili bilgi veren Prof. Dr. Recep İyisan, duvar inşasında ‘depremselliğe’ dikkat çekti:
“Genel olarak artlarında toprak tutan yapılara inşaat mühendisliğinde ‘Dayanma Yapıları yahut İstinat Yapıları’ ismi verilir. Farklı seviyedeki taban yüzeylerini tutan istinat yapıları yatay yer gerilmesinin tesiri altındadır. Bu yapıların ardında ayrıyeten tekil yük, yayılı yük (sürşarj), trafik yükü üzere ek dış yükler de bulunabilir. Duvar ardı yer düz olduğu üzere eğimli de olabilir ve duvara su basıncı da etkiyebilir. İstinat duvarlarının projelendirilmesinde bu yapılara etkiyebilecek tüm yüklerin bilinmesi gerekiyor. Deprem yükleri için de bölgenin depremselliği dikkate alınmalı.”
DEPREM ÜLKESİNDE İSTİNAT DUVARLARI NEDEN ÇÖKÜYOR?
Deprem ülkesi olan Türkiye’de artan yağışların da tesiriyle sık sık karşılaşılan bir durum haline gelen istinat duvarlarının çökmesi can ve mal kaybına sebep olabiliyor. Duvarların çökmesini önlemek içinse yapılması gerekenler muhakkak. İstinat duvarlarının farklı cinslerde inşa edilebildiğini belirten Prof. Dr. İyisan, duvarların yıkılmasına yol açan birçok sebep olabileceğinin de altını çizdi. İyisan, “Ülkemizde meydana gelen istinat duvarı göçmeleri genel olarak çok yağışların çabucak sonrasında ortaya çıkıyor” diyerek kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bu durum suya karşı istinat duvarlarının hassas olduğuna işaret ediyor. Yerdeki mevcut yer şartlarının ve özelliklerinin belirlenmesi, istinat duvarının tipinin seçilmesi, duvara etkiyen toprak basınçları hesaplanması ve istinat duvarı boyutlarının seçilmesi, devrilme, kayma, taban basıncı ve toptan göçme denetimlerinin yapılması istinat duvarlarının dizaynındaki etaplardır. Her bir durum için güvenlik sayısı hesaplanır ve gerekli güvenlik sayısına ve ekonomik sonuçlara ulaşıncaya kadar süreçler tekrarlanır. Kritik kesitlerde gerilme tahlilleri yapılarak sarsıntılı ve sarsıntısız duruma nazaran betonarmesi hesaplanır. Kesin boyutlar belirlenir ve oturmaya müsait taban varsa oturma tahlilleri de yapılır. Öbür bir etap ise istinat duvarlarının gerisinde kullanılacak dolgu gereci seçimidir. Bu materyal yüksek permeabilite (geçirgenlik) katsayısına ve büyük kayma direnci açısına sahip olmalı. Yapılan hesaplar sonucu projesi hazırlanan duvar bilim, fen ve mühendislik kurallarına uygun olarak gerekli kalite denetimleri de yapılarak inşa edilir.”
‘UYGUN İNŞA İÇİN YÖNETMELİK VAR’
Günlerce sürebilen yağışın tek sonucu barajlardaki doluluk oranlarını olumlu etkilenmesi değil. Beşiktaş, Zeytinburnu, Pendik ve Esenyurt’ta yıkılan istinat duvarları bölgede yaşayanların dehşetli düşü olmuş durumda. Araçların altında kalarak pert olduğu duvarlar mesken ve beşerler için de tehdit oluşturabiliyor. İstinat duvarlarının olumsuz bir duruma sebep olmaması içinse makul bir yönetmelik var. Prof. Dr. İyisan duvarların inşası ile ilgili kurallardan ABD’yi örnek vererek şöyle bahsetti:
“İstinat duvarlarının yıkılmaması ve can ve mal kaybına sebep olmaması için birçok ülkede olduğu üzere ülkemizde de muhakkak standartlar, yönetmelikler ve uygulama prensipleri bulunuyor. Bu yönergeler, duvarların gerçek halde tasarlanmasını, inşa edilmesini ve bakımının yapılmasını sağlamak gayesiyle oluşturulmuştur. Ülkemizde, 2019 yılında yürürlüğe giren ‘Türkiye Bina Zelzele Yönetmeliği’ bu mevzuda değerli bir açığı kapatıyor. Yönetmelikte dayanma yapılarına etkiyecek yüklerin tarifi ve hesap asılları veriliyor. Yurt dışında Avrupa’da ve ABD’de her ülkenin yönetmelikleri (EuroCode gibi) bulunuyor. Ülkemizdeki yönetmelikler de bunlarla uyumlu hale getirilmiştir. Bu standartlar istinat duvarlarının inançlı bir formda tasarlanmasını, inşa edilmesini ve işletilmesini sağlamak emelini taşıyor.”
YOZGAT DA DUVAR KURBANI OLDU
Sadece İstanbul’da değil yurt genelinde istinat duvarlarının yıkılması sonucu hasar ve risk meydana geldi. Yozgat Belediyesi’ne ilişkin olan Tuzkaya Mahalle Konağı’nın istinat duvarı iki gün süren sağanak yağış sonrası çöktü. Yıkılan duvarlar, “Doğru istinat duvarı nasıl olmalı?” sorularını da gündeme getirdi. Prof. Dr. İyisan gerçek duvarda olması gerekenleri şöyle sıraladı:
“Doğru istinat duvarının nereye ve nasıl inşa edileceğini belirlemek için bölgenin özel şartlarını ve gereksinimlerini dikkate almak temeldir. Aslında istinat duvarının gerekli olduğu bölge projesinde evvelden belirlenmiş durumda. Burası uygun değil, duvarı öteki tarafa yapalım denilmesinin birden fazla vakit bir manası olmuyor. Taban yüzeyleri ortasında yükseklik farkı olan yerde bir dayanma yapısı gerekli. Yanlışsız istinat duvarını inşa etmek için taban şartları, yükler, drenaj şartları, yükseklik ve eğim, materyal seçimi, tasarım çeşidi, doğal felaketlere karşı hazırlık, estetik ve işlevsellik, yasal ve yönetmeliklere uygunluk üzere birçok faktör dikkate alınmalı.”
