İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Sarsıntı Araştırma ve Uygulama Merkezi (DAUM) Müdürü Prof. Dr. Hasan Sözbilir, mümkün zelzelelerin yaratabileceği zararın en aza indirilmesi için hazırladıkları Zelzele Erken İkaz Sistemleri (DEUSİS) ile 5.5 ve üzeri büyüklükteki sarsıntıların 5 ila 30 saniye ortasında evvelden haber alınabileceğini söyledi.
Yıkımlara, vefat ve yaralanmalara neden olan zelzelelerin kısa müddette tespit edilmesi için çalışan bilim insanları, son 20 yıl içerisinde daima gelişen elektronik, haberleşme ve bilgisayar teknolojilerinden de yararlanıyor. Bu kapsamda DAUM, 2 yıl evvel DEUSİS projesini başlattı. Dokuz Eylül Üniversitesi’nin öz kaynaklarının kullanıldığı projede, ortalarında Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü ile yurt dışından danışmanların da olduğu 13 kişilik bir grup yer aldı. Proje ile hasar yaratabilecek seviyede bir sarsıntının kaynağını en yakın pozisyonlarda ve gerçek vakitte tespit edip, bir ikaz sinyalinin gönderilmesi amaçlandı. DEUSİS projesinin hayata geçirilebilmesi için test çalışmalarına başlandı. DEUSİS sayesinde mümkün büyük bir zelzele anında gelecek sinyal otomatik olarak ilgili kurumlara iletilerek, zelzelenin yıkıcı tesiri en az düzeye indirilecek. Yüksek tansiyon sınırlarındaki akım kesilecek; fabrika, nükleer santral, rafineri, metro, tramvay ve tren üzere toplu taşıma araçlarının faaliyetleri durdurulmasına imkan sağlanacak.
“5 İLE 30 SANİYE İÇİNDE BİLGİ ANLIK GELECEK”
DAUM Müdürü ve Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Sözbilir, 12 farklı lokasyona kurulması planlanan DEUSİS’le ilgili, “Bir alet geliştiriyoruz. Bu aygıtla ilgili bir yazılım ve jeofonlarla kontaklı olarak online sistem sayesinde sarsıntı olduğu andan itibaren aygıt birinci sinyali alıp, ikinci yıkıcı sismik dalga gelmeden evvel metro, doğal gaz, büyük ölçekli fabrika üzere kurumların elektriğini keserek, can kaybının en aza indirgenmesine katkı sağlayacak. 5.5 ve üstü zelzeleleri aştığı anda sistem bunu değerlendirip, sismik kaynaktan uzaklığa bağlı olarak 5 ila 30 saniye içinde bilgi anlık gelecek. Bilgi sayesinde elektriğin kesilmesi ve metronun faaliyetinin durdurulması üzere gereken çalışma yapılacak” dedi.
“3 EKSENLİ İSTASYON SİSTEMİ OLUŞTURACAĞIZ”
Söz konusu aygıta yönelik detayları da paylaşan Prof. Dr. Sözbilir, “DEUSİS’te kullanacağımız aygıtta, muhakkak teknolojik modülleri bir ortaya getirdik. Çin’den jeofonlar getirdik. 3 boyutta çeşitli istikametlerde anlık ölçümler yapabiliyor. Bu sistemi belirli yazılımlar çerçevesinde birleştirdik. Gayemiz; yıkıcı zelzeleden etkilenecek büyük ölçekli yapıların sistemini yıkıcı zelzele dalgası gelmeden evvel durdurmak. DEUSİS kapsamında elimizdeki 36 jeofonu, İzmir’in 12 farklı noktasına yerleştireceğiz. Böylece 3 eksenli istasyon düzeneği oluşturacağız. İzmir’in güneyi, kuzeyi ve batısındaki kısımlarında. Hem denizdeki fayları hem karadaki fayları denetim edeceğiz” diye konuştu.
“MİLİ-SANİYE’ MERTEBESİNDE ÇALIŞIYOR”
Prof. Dr. Sözbilir, DEUSİS’in çalışma prensibine ait de şöyle konuştu:
“DEUSİS’in ögeleri, 3 istikamette titreşim ölçen sensörler ile bu sensörlerden gelen sinyali dijital ortama dönüştüren sinyal çevirici sayesinde bilgisayarda oluşturuluyor. Böylelikle tarafımızdan geliştirilen bir yazılımla; erken ihtar sinyali gerçek vakitli oluşturulmuş oluyor. Buraya verilen çeşitli komutlar ile sinyalin güvenilirliği test ediliyor. Bu süreç geliştirdiğimiz yazılım ve üniversitemizce sağlanan yüksek süreç gücüne sahip bilgisayarlar sayesinde ‘mili-saniye’ mertebesinde yapılıyor. Sisteme daha evvelce tanımlamış olduğumuz eşik kıymet, örneğin 5.5 ve üzeri, güvenlik sonları içinde kalmışsa; erken ihtar sinyali tarafımıza ulaşmış oluyor. Sarsıntının yıkıcı sismik dalgası gelmeden evvel, sismik kaynaktan uzaklığa bağlı olarak 5 ila 30 saniye öncesinde, sistemin tanımlandığı metro, doğal gaz, büyük ölçekli fabrika üzere tesislerde elektrik devre dışı kalıyor. Bu proje hem zelzele sırasında yaşanabilecek can kaybını hem de sonrasında çıkabilecek yangın üzere ikincil olayların yaşanmamasını ve münasebetiyle hem can ve hem de mal kaybının azaltılmasında çok kıymetli bir adım olarak kıymetlendirilmektedir.”