Ekonomi idaresinde uzun müddettir izlenen tekniklere dönük uzmanların tenkitlerine karşın takip edilen siyasetler enflasyonu da kuru da patlattı. Dünya faiz artırırken MB’nin tam aksisi tarafta adım attığı süreçte hükümet kanadından “Kimin haklı olduğunu vakit gösterecek” değerlendirmeleri geldi. Cumhurbaşkanı Erdoğan da “Enflasyonu faizi artırarak denetim altında tutma yaklaşımını artık hiç kimse lisana getirmiyor” dedi.
AMERİKAN MB’Sİ FAİZİ ARTIRDI, PETROL- DEMİR ÇELİK FİYATLARI DÜŞTÜ
Ancak ABD Merkez Bankası’nın (FED) faiz artırma kararı sonrasında yaşanan durum aykırısı tarafta gelişmeyi ortaya koydu. FED’in atağıyla petrol fiyatları savaşa karşın düşerek savaş öncesinin bile altına indi. Geçen yıl bin 950 dolar olan çelik fiyatları ise bin 340 dolara geriledi. Emsal durum bakırda da yaşandı. Oluşan tablo ‘Faiz konusunda kriter, gerektiği yerde silah üzere kullanmak olmalı’ yorumlarına yol açtı.
FİYAT ARTIŞINI FAİZ SİLAHI DURDURDU
Dünyadaki tüm Merkez Bankaları ısınan ekonomileri soğutmak için faiz silahına sarılırken, Türkiye tam zıddı bir siyaset izlemeye devam ediyor. FED’in son 4 toplantıda gerçekleştirdiği sert faiz artışları sonrasında petrol, bakır ve çelik fiyatları bile savaş öncesi düzeyine döndü. Lakin Türkiye’de tam aykırısı hareket kuru ve enflasyonu patlatınca çabucak hemen dünya genelindeki indirim bize artırım olarak yansıdı.
Isınan ekonomiler karşısında harekete geçen Merkez Bankaları, yüklü olarak faiz artışı silahını çekiyor. Son birkaç aydır pandemiyle başlayan periyotta yaşanan ekonomik problemler karşısında epey temkinli davranan Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve ABD Merkez Bankası (FED) sağlıktan sonra savaş krizi için de faiz silahını çekti. Bilhassa FED’in bu süreçteki sert faiz artışları bütün dünya piyasalarında karşılık buldu. En büyük etkiyi kur ve petrol tarafında gösterirken, Türkiye’de de tam aksisi bir tesir yarattı. FED’in faiz artışları karşısında petrol 82,5 dolar düzeyini gördü. Lakin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) faiz artışları kuru doruğa taşıdı. Böylelikle FED ile inen petrol fiyatları Türkiye’de kur ile yükselince bize de indirim değil artırım yolu gözüktü. TCMB’nin faizi 100 baz puan düşürerek yüzde 12’ye indirmesiyle dolarda yeni tepe gecikmedi. Merkez Bankası’nın süratli faiz indirimi sarmalı, TL’deki bedel kaybını hızlandırırken, tıpkı vakitte yüksek enflasyona da davetiye çıkarıyor. Böylelikle FED’in faiz silahı petrol fiyatlarını bile güç krizine karşın savaş öncesine çekmeye başladı.
Geçen yılın birebir ayında savaş riskinin bile olmamasına karşın 80 dolar düzeyinde olan petrol fiyatları karşısında kur ise 8.5 liranın biraz üzerinde süreç görüyordu. Akaryakıtın litresi de o devirlerde 7 liranın üzerindeydi. Bugün gelinen noktada petrol çabucak hemen birebir düzeyde ama dolar 18.50 lira. Kur bu biçimde arttığı sürece akaryakıt fiyatlarında da büyük bir gevşeme şimdilik görülmüyor.
Bu tesir yalnızca petrolde değil öbür emtia cinslerinde de kendini gösterdi. Çelik fiyatları geçen sene 1950 dolardan süreç görüyordu. Hatta Mart 2022’de 2050 dolar düzeyine kadar çıktı. Lakin şu anda 1340 dolara kadar düştü. Bakır fiyatları da birebir halde faizden etkilendi. Geçen yılın birebir devrinde 4 bin 800 dolara kadar çıkan bakır, 3 bin 800 dolara kadar gevşedi.
75 BAZ PUAN DAHA ARTIŞ BEKLENİYOR
Küresel piyasalar, Avrupa ve Çin başta olmak üzere global iktisatta yavaşlamayı fiyatlarken merkez bankaları ise enflasyonu düşürmek için sıkı para siyasetine yük veriyor. Bu mevzuda FED’in başka merkez bankalarından önde olması doların da bu yılki yükselişini destekliyor. FED, bu ay da faizi üçüncü defa 75 baz puan oranında artırdı. Komite üyeleri bu yıl faizin yüzde 4,25 – 4,50 aralığında olmasını bekliyor. Toplantı sonrası FED yetkilileri şahin iletiler vermeye devam ediyor. FED Lideri Jerome Powell, Cuma günkü konuşmasında eşi gibisi görülmemiş güçlü bir süreçten geçtiklerini, lakin enflasyonu düşürmekte kararlı olduklarını söyledi. FED yetkililerinin birden fazla enflasyon konusunda önden yüklemeli politikayı destekliyor. Bu ayki toplantıda 2023 içinde faiz indirimi muhtemelliğine kapılar kapatılmıştı. Hasebiyle Evans’ın güvercin açıklamasına piyasalarda pek ihtimal verilmiyor. Piyasalar 2 Kasım’da yapılacak FOMC toplantısında komitenin 4. kere 75 baz puanlık faiz artışı yapmasına bugün prestijiyle yüzde 67 oranında mümkünlük veriyor.
DOLARDA YENİ TEPE GÖRÜLMEYE DEVAM EDİYOR
TCMB ikinci kez 100 baz puan faiz indirimine gitmesinin akabinde TL’nin dolar karşısındaki paha kaybı hızlandı. Dolar/TL, 18.53 ile yeni doruğunu dün gün içinde gördü. Euro/TL ise 17.85’ten alıcı buldu. Türk Lirası, son bir ayda benzeri para ünitelerinden ise daha hudutlu bir kayıp yaşıyor. Günlük olarak epeyce hudutlu kalan lakin her gün devam eden yükselişler bir aydan fazla müddettir görülüyor. Geçen haftaki faiz kararının akabinde Dolar/TL, 17.40’ın üzerine çıkmıştı. TL, eylül ayındaki birinci faiz indiriminden beri dolar karşısında yüzde 3’e yakın bedel kaybetti. TL, nisan sonundan beri yüzde 20, yılbaşından beri yüzde 28.6, son bir yılda ise yüzde 54.6 paha kaybetti. TL geçen yıl da yüzde 40’ın üzerinde kıymet kaybı yaşamıştı.
‘BELİRSİZLİKTE AGRESİF HAREKET DAHA İYİDİR’
Cleveland FED Lideri Loretta Mester, enflasyonun ‘kabul edilemeyecek kadar yüksek’ olduğu ortamda FED’in faiz oranlarını artırması ve bir mühlet için politikayı sınırlayıcı tutması gerektiğini söyledi. Mester “Eğer yapılacak bir yanılgı var ise daha az şey yapmaktan ise daha fazla şey yapmak daha iyidir” diye konuştu. “Bir belirsizlik olduğunda, siyaset yapıcılar için daha agresif biçimde hareket etmek daha yeterli olabilir, zira agresif ve önden adımlar olağanda ortaya çıkacak sonuçlardan daha kötülerinin ortaya çıkmasını engelleyebilir” diye konuşan Mester, enflasyonu değerlendirirken çok ihtiyatlı olacağını ve enflasyonun zirve yaptığına ikna olmadan evvel birkaç ay üst üste enflasyonun bir evvelki aya nazaran düştüğünü görmesi gerektiğini de vurguladı. Enflasyon bekleyişleri konusunda belirsizlikle karşı karşıya olan siyaset yapıcıların siyaseti daha gevşek tutmak yerine daha fazla sıkılaştırma riskini alması gerektiğini savunan Mester “Araştırmalar yanlış bir formda uzun vadeli enflasyon bekleyişlerinin âlâ çıpalandığını öngörmenin, enflasyon bekleyişlerinin uygun çıpalanmadığını öngörmekten çok daha maliyetli olduğuna işaret ediyor” tabirlerini kullandı.
‘ENFLASYON DÜŞERSE DÜZENLEMELERE BAŞLARIZ’
Chicago FED Lideri Charles Evans “Gelecek bahara kadar faiz oranlarını oturup tesirlerini bekleyeceğimiz bir düzeye yükseltmiş olacağız. Şayet enflasyon gerilemeye başlarsa aşağı istikametli düzenlemeler yapabiliriz” formunda yorum yaptı. 15 yıldır Chicago FED Lideri olarak vazife yapan ve her vakit Merkez Bankası’nın en güvercin isimlerinden biri olan Evans ABD’nin resesyona girmeyebileceğini, faizlerin genel uzlaşıdan daha az artırılma mümkünlüğü olduğunu da söz etti. Evans “Medyan varsayımlar, aykırı şoklar olmazsa Mart ayında faizlerde tepeyi göreceğimize işaret ediyor. Şayet işler yolunda giderse tahminen daha az artış olabilir. Fakat faizde tepeye gerçek ilerlemek istihdamda da stabilizasyona ilerleyeceğimizi gösteriyor. Resesyon olmasa da birtakım şoklar yaşanabilir” yorumunu yaptı. ABD Merkez Bankası 40 yılın tepesindeki enflasyonu düşürmek için bu yıl sıkı para siyaseti uyguluyor. Banka 21 Eylül’deki son toplantısında 75 baz puanlık artırımına giderek siyaset faizini finansal kriz öncesinden beri birinci sefer yüzde 3’ün üzerine yükseltti. Yetkililer ayrıyeten yılın son 2 toplantısında 125 baz puanlık faiz artışı sinyali verdi. Yatırımcılar Kasım’da 4’üncü defa 75 baz puan faiz artırımı fiyatlıyor. Evans “Faiz artışının zamanlamasından çok olmamız gereken yere varıp varmamız önemli” formunda konuştu. FED yöneticisi ayrıyeten enflasyonu denetim altına almanın bir numaralı vazifeleri olduğunu tabir etti.
‘AMB DE SÜRAT KESMEYECEK’
Goldman Sachs ekonomistleri Euro Bölgesi enflasyonunda artışın devam edeceği beklentisiyle Avrupa Merkez Bankası’nın (AMB) faiz artış suratını yavaşlatmayacağını, bu nedenle gelecek 2 toplantıda 75’er baz puan faiz artışı beklediklerini belirtti. Jari Stehn öncülüğündeki ekonomistler daha evvelki varsayımlarında Aralık toplantısında 50 baz puanlık ölçülü artış beklediklerini açıklamıştı. Ekonomistler “Ancak enflasyonun dördüncü çeyrekte de yükselmesi faiz artış suratını düşürme ihtimalini zorlaştıracak” değerlendirmesini yaptı. Goldman, gelecek yıl Şubat ayında da 25 baz puanlık artış beklentisini 50 baz puana revize etti. Uzmanlar “Politika daha kısıtlayıcı epeyce, enflasyon sayıları istikrarlı hale geldikçe ve Euro Bölgesi’nde resesyon görünür hale gelince 50 baz puan artış olabilir. Terminal faiz için varsayımımız yüzde 2,75” sözüne yer verdi. Avrupa Merkez Bankası son 2 toplantısında toplam 125 baz puan faiz artırdı. Banka bu ay siyaset faizinde 75 baz puanlık ‘tarihi faiz artışı’na gitti. Para piyasalarında şu an yüzde 0,75 olan mevduat faizinin Ekim’de de 75 baz puan artırılması ve yıl sonuna kadar yüzde 2’yi aşması fiyatlanıyor.
‘ODAK NOKTASI ENFLASYON’
Atlanta FED Lideri Raphael Bostic, İngiltere’de yeni hükümetin mali planlarının GBP’de süratli satışları tetiklediğini ve bu satışların İngiltere iktisadının tarafı konusunda artan belirsizliklerin yansıttığını bildirdi. Bostic, İngiltere’de yaşanan gelişmelerin Avrupa ve ABD’de daha büyük ekonomik tansiyona yol açabileceğini vurguladı. FED’in İngiltere’de yaşanan gelişmelere karşılık verip vermeyeceği konusunda rastgele bir işaret ortaya koymayan Bostic, FED’in odak noktasının ABD’de enflasyonu denetim altına almak olmaya devam edeceğini vurguladı. Bostic “Bunu gerçekleştirene kadar tüm piyasalarda çok fazla oynaklık öreceğimizi düşünüyorum” diye konuştu.
DÜNYADA UCUZLUYOR TÜRKİYE’DE ZAMLANIYOR
Gelinen bu tablo karşısında emtia fiyatları tüm dünyada düşüşe geçerken, Türkiye’de tarafını artışa çevirdi. Bunun en değerli nedenleri ortasında uzmanlara nazaran, faiz indirimi var. Tüm dünyada Merkez Bankaları faiz artışıyla ısınan ekonomileri soğuturken, TCMB faiz indirimiyle her ay biraz daha sıkılaşmayı hedefliyor. Atılan bu atakla birlikte TL kıymet kaybını sürdürüyor. Öte yanda da FED’in artışı dolara biraz daha güç katıyor. Bu yüzden petrol fiyatları tüm dünyada düşerken, Türkiye’de kur tesiriyle çıkıyor. Brent tipi petrolün varil fiyatı dolar bazında çabucak hemen tam bir yıl evvelki düzeyde. TL bazında bakacak olursak 1 yıl evvel 730 lira olan varil fiyatı bugün bin 571 lira. Gelinen süreçte petrol fiyatı sabit kalsa da kur kaynaklı artışın akaryakıt fiyatlarını sert vurduğu görülüyor. Merkez Bankası’nın faiz indirimi süreciyle birlikte Hükümet kanadından ‘dünya faiz artırıyor lakin biz indiriyoruz, kimin hakikat yaptığı vakitle belirli olacak’ açıklaması yapılmıştı.