‘Günümüzden binlerce yıl evvel bir olay yaşandı.Yerin onlarca kat altında yaşayan Şahmaran öldü ve ona ihanet eden aşığı Camsab ölümsüzlükle ödüllendirildi…’ İşte bu türlü başlıyor kıssa. Mersin’in Tarsus ya da Adana’nın Ceyhan ilçesindeki Yılan Kalesi’nde yaşadığına inanılan başı insan, gövdesi yılan Şahmaran, çabucak hemen herkes tarafından biliniyor. Temelde insanın birçok vakit etik ve ahlaki açıdan kusurlu davranabildiğini anlatan bu efsane lisandan lisana aktarılarak da günümüze kadar ulaştı. Mardin Artuklu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Şakire Balıkçı, Mardin’de de yaygın bir mit olan ve halk tarafından kıymetli kabul edilen Şahmaran’ı bilinmeyenleriyle anlattı. İşte son günlerde dijital bir platformda yayınlanan diziyle yine tüm dikkatleri üzerine çeken ‘Yılanların Şahı Şahmaran’ ve ona ihanet eden sevgilisi Camsab’ın öyküsünün gerisindekiler…
IŞIĞIN SONU ŞAHMARAN’A ÇIKTI
Kendi halinde yoksul bir ailenin oğlu olan Camsab isminde bir genç, arkadaşlarıyla dağlık bir bölgeye gezintiye çıktı. Bu gezinti esnasında bir mağara gören Camsab oraya girdi ve mağaranın ucundaki ışığın peşine düştü. Muhtemelen hayatını değiştirecek o andan habersizdi. Işığın sonu binlerce yıldır orada yaşayan Şahmaran’a çıktı.
Yerin yedi kat altında yaşayan, yüzlerce tahminen binlerce yılanın (meranın) barış içinde yaşamasını sağlayan Şahmaran’ın yarı insan yarı yılan bedeninde olduğunu gördü. Üst tarafı hoşlar hoşu bir insan, alt tarafı ise yılan kuyruğundan oluşan bir bayandı gördüğü.
YERİNİ VEZİRE GÖSTERDİ VE İHANET ETTİ
Şahmaran’ın kibarlığından ve cazibesinden etkilenen Camsab, rivayetlere nazaran uzun yıllar onunla keyifli mesut bir halde yerin altında yaşadı lakin bir gün yeryüzüne çıkmak istedi. Şahmaran onun bu isteğine müsaade verse de varlığından kimseye bahsetmemesi gerektiğini söyledi. Camsab bunu kabul edip yeryüzüne geri döndü. Kısa bir müddet sonra periyodun hükümdarı hastalandı ve Şahmaran’dan, onun gücünden ve şifalı özelliklerinden haberdar olan kral lakin onun etini yerse güzelleşeceğini söyledi.
Bölgenin dört bir yanına haber salındı ve Şahmaran her yerde arandı. Ülkede tek tek herkese Şahmaran’ı görüp görmediğini soran vezirin, hükümdarı güzelleştirmekten farklı bir gayesi daha vardı: Gücü ele geçirmek. Sonunda sıra bir formda Camsab’a geldi ve vezir Camsab’ın bir şeyler sakladığını fark etti. Camsab günlerce vezir tarafından azaba maruz kaldı ve sonunda dayanamayarak Şahmaran’ın yerini vezire göstererek sevdiğine ihanet etti.
‘ZEHİRLİ OLAN BAŞIMDAN YERSEN CAN VERİRSİN’
Vezir Şahmaran’ı yakaladı, Şahmaran ise bir beşere güvenmiş olmanın getirdiği pişmanlıkla son anında bile Camsab için bir uygunluk yaptı ve dedi ki: “Şimdi beni öldürecekler ve etimi kaynatacaklar. Şifalı yerim olan kuyruğumdan yersen benim bütün bilgeliğim ve hayatın tüm sırlarına vakıf olacaksın ama zehirli olan başımdan yersen oracıkta can verirsin.” Bunun üzerine Camsab, Şahmaran’dan sonra daha fazla yaşamak istemediği için zehirli sandığı baş kısmını, vezir ise kuyruk kısmını yedi. Aslında şifalı kısım Şahmaran’ın baş kısmıydı. Vezir oracıkta can verdi, Camsab ise hayatın bütün sırlarına hakim olarak ölümsüzlüğün kapısını araladı.
‘LOKMAN HEKİM’İN GÜCÜ ONDAN MI GELİYOR?
Dr. Öğr. Üyesi Şakire Balıkçı‘ya nazaran Şahmaran, her ne kadar insanoğlunun zaaflarını son derece düzgün bilse ve bu zaaf sonucunda tuzağa da düşmüş olsa da âşık olduğu Camsab’a bilgeliğini aktarmak istedi. Rivayetlere nazaran Camsab Anadolu coğrafyasında yaygın bilinen ve bir tabip olan ‘Lokman Hekim’e dönüştü. Tıbbi bilgisiyle nam salan Lokman Hekim’in gücünün aslında Şahmaran’dan geldiğine inanılıyor. Efsanede anlatılan Şahmaran figürünün yer yer bayan, yer yer erkek olduğu görülüyor. Peki Şahmaran’ın en yanlışsız tasviri ne? Dr. Öğr. Üyesi Şakire Balıkçı bu hususa şöyle açıklık getirdi:
“Şahmaran’ın erkek olduğuna dair rivayetlerin Şah-maran (yılanların şahı) sözünün etimolojisinden kaynaklandığını düşünüyorum. Farsça kökenli ‘şah’ sözünün erkek hükümdar için kullanılması bu niyete kaynaklık etmiş olabilir. Şahmaran’ı dişi bir figür olarak düşünmemizin sebebi ise Mardin bölgesinde Şahmaran’ın yerinin bir yeraltı mağarası ya da kuyu olması. Mağara ve kuyu ise psikanalitikte dişil olarak yorumlanan sembollerdendir. Kuyuya yahut yeraltı mağarasına düşen en yaygın ismiyle Camsab, Şahmaran’ın yanında tıpkı anne rahmine düşen bir tohum üzere tekrar hayat bulur ve büyüyerek diğer birine dönüşür. Şahmaran efsanesine bağlanan bir zincirleme efsane olan ‘Lokman Doktor Efsanesi’ Camsab’ın Lokman Hekim’e dönüşerek olgunlaşmasının ispatıdır.”
Mardin’in Artuklu ilçesinde bir binanın balkonundaki Şahmaran çizimi
Yunan mitolojisinden Çin mitolojisine kadar birçok bölgede Şahmaran üzere yarı yılan yarı insan figürlerin varlığı biliniyor. Hatta birtakım kaynaklarda Yunan mitolojisindeki yılan başlı Medusa’dan yahut eski Anadolu uygarlıklarından kalma yılana benzeyen bir yaratığın öyküsünden bahsediliyor. Lakin bu öyküleri Şahmaran’la bağdaştırmak biraz sıkıntı. Dr. Öğr. Üyesi Şakire Balıkçı’ya nazaran Şahmaran Orta Doğu anlatılarından geliyor ve başka hiçbir mitolojideki figürle benzerlik göstermeyerek kendine özel bir anlatıya sahip.
HİKÂYESİ YÜZYILLARI NASIL AŞTI?
Şahmaran efsanesine dair öğretilerin günümüze kadar ulaşması insanların onun kıssasından ve gücünden etkilendiğini de gösteriyor. Şahmaran’ın yüzyılları aşan öyküsünde insanları etkileyen şey hakikaten neydi? Dr. Öğr. Üyesi Şakire Balıkçı dünya kelamlı kültüründe hem yılanların hem de bayanların çok güçlü bir yeri olduğunu söyledi. Yılan sembolü hem kozmogonide dünyayı saran bir kozmik varlık olarak hem de İslami rivayetlere benzeri formda İlah Ülgen’in yarattığı birinci beşerler Törüngey ve Eje’nin ruhunu kirletmek için Erlik (şeytan) tarafından kandırılan mitik bir varlık olarak ortaya çıkıyor. Günümüzde yılan figürü bilhassa Güneydoğu Anadolu bölgesinde koruma eden, konutun ve ailenin iyesi/koruyucusu olarak yorumlanıyor. Dr. Öğr. Üyesi Şakire Balıkçı, bu durumun bir de bayan cinsinin bilgeliği, fedakârlığı ve hayat vericiliğiyle birleşince yüzyıllar uzunluğu lisandan lisana aktarılan bir kültür koduna dönüştüğüne inandığını söyledi.
KIYAMET GÜNÜ VE ŞAHMARAN EFSANESİ
Günümüzde özellikte Tarsus bölgesinde mağaralarda yaşayan yılanların Şahmaran’ın öldüğünü bilmedikleri, bunu öğrenen yılanların bir gün yeryüzünün istila edileceğine dair bir inanış var. Hatta bu istilanın kıyamet günü ile birleştirildiği ender de olsa görülüyor. Doktora tezinde kıyamet inanışları üzerine çalışan Balıkçı, saha çalışmalarında böylesine bir inanışa rastlamadığını belirtti. Ancak az de olsa bu türlü bir inanış varsa İslamiyet’te ve başka semavi dinlerde mevcut olan Dabbetü’l Arz, Deccal, Leviathan üzere kavramların yılanlarla bağdaştırılmış olabileceğini lisana getirdi.
“İnsanlık her vakit etik ve ahlaki açıdan bir ölçü ‘kusurlu’dur. Bu efsanede verilmek istenen bildiri ‘etik’ ve ‘toplumsal ahlak’ kavramlarına bir karşı duruş değil, hiçbir insanın kusursuz olamayacağı, buna karşın aşk ve fedakarlık üzere hislerin bir manası olduğudur.” Dr. Öğr. Üyesi Şakire Balıkçı