Seray Şahinler – Türk sanatkarların ‘40’lı yıllarda İstanbul dışında buluştuğu bir yer daha vardı: Paris. Birçok sanat akımının temelinin atıldığı, yeni ekollerinin ve temsilcilerinin ön planda olduğu bir yerdi burası. Türkiye’den de pek çok sanatçı atölyelerde, solo ve karma stantlarda bir ortaya geldi. Münasebetiyle Türk sanat tarihinde Paris’in özel bir yerinin olduğu aşikâr.
Bilim insanı Fahri Petek de 1949 yılında periyodun şartlarından nasibini alarak Paris’in yolunu tutanlardan biriydi. Kısa müddet sonra eşi ve kızı Gaye’yi yanına aldı. Petek’in Paris’teki meskeni vakitle sanatkarların, entelektüel etrafın buluşma noktası oldu. Nâzım Hikmet, Abidin Dino, Mübin Orhon, Yaşar Kemal, Hakkı Anlı, Avni Arbaş üzere isimler sık sık Petek ailesinin meskeninde bir ortaya geldi. Petek o yıllarda fotoğrafçılığa merak salmıştı; meskenine konuk olanların portrelerini çekmeye başladı. O yıllarda ismi şimdi pek duyulmamış olan ressam ve heykeltıraş Rafael Soto’nun teklifiyle sokakları da çekmeye başladı ve fotoğraf tutkuya dönüştü.
Hayata sanatla tutunanlar
Zaman içinde yüzlerce fotoğraftan oluşan Türk sanat tarihinin yıldızını parlatan bir külliyat çıktı ortaya. 2010 yılında hayata veda eden Petek’in kızı sosyolog Gaye Petek, babasının arşivini açtı ve 1945-1968 yılları ortasındaki Türk fotoğrafını konuşturan fotoğrafları “Fahri Petek’in Objektifinden Paris Okulu” standında sanatseverlere sundu. Necmi Sönmez’in fikriyle birincisi 2022’de İzmir Fransız Kültür Merkezi’nde gerçekleşen stant 19 Ocak’ta İstanbul Fransız Kültür Merkezi’nde ziyarete açıldı.
Petek, Paris yılları boyunca sanat mesleğinin başında ya da rüştünü ispatlamış neredeyse bütün sanatkarları fotoğraflıyor. “Paris Okulu” olarak isimlendirilen Türk sanatkarlar, ‘ışık şehri’ Paris’in sanatsal mayasından etkilenmiş. Kimileri ise kendi periyotlarının gayretinde yer alıp, uğradıkları baskıdan kaçarak bu şehire sığınmış. Stanttaki 26 siyah-beyaz fotoğraf işte bu ‘büyük resmi’ yansıtıyor.
Sergi sürprizlerle dolu. Nâzım Hikmet’i portakal soyarken görebiliyorsunuz mesela… Poz vermeyi hiç sevmeyen neredeyse sayılı fotoğrafı olan Tiraje Dikmen’i, birinci gençlik çağlarındaki hafif utangaç bir gülümsemeyle poz veren İdil Biret’i, Nâzım’ın Münevver Andaç’ını, Mübin Orhon’u, Güzin Dino’yu, ilerleyen yıllarda Yaşar Kemal’i… Hepsi günlük yaşantılardan kareleri, sanatkarların en doğal hâllerini yansıtıyor. Standın en büyük sürprizi ise Mehmet Nâzım olsa gerek. 2018 yılında hayatını kaybeden Mehmet Nâzım’ın kamuoyunda bilinen fotoğrafı neredeyse yok üzere, vefatında dahi tam olarak kimse yüzünü göremedi; o denli ki onun yerine diğerlerine ilişkin fotoğraflar sirkülasyona girdi. Fahri Petek, Nâzım Hikmet’in tek oğlu, 1951 doğumlu Mehmet Nâzım’ı da kayıt altına almış. Mehmet Nâzım’ın 1960-1980 arasında çekilen kareleri epey etkileyici. Nâzım ileriki yıllarda Hakkı Anlı, Fahri Petek, Münevver Andaç ile birlikte de objektife takılıyor. Sergi 18 Mart’a kadar ziyaret edilebilir.
Nâzım Hikmet’in oğlu Mehmet Nâzım’ın bu fotoğrafı birinci defa stantta.(1960’lar)
Münevver Andaç ve Güzin Dino 1972 yılında Av. Lannes, M. Volkof’un apartmanında.
Her vakit iyimserdiler
‘40’, ‘50’ ve ‘60’lar sanatkarların bir ortada, dostluk ve dayanışma içinde olduğu yıllardı elbet. Periyodun şartlarına, politik iklimine, dünya savaşının yankılarına, tüm olumsuz şartlara karşın büyük motivasyonla üreten sanatkarların yılları. Bu nesli özel kılan da bu uğraş ve azim olsa gerek. Gaye Petek, çocukluk yıllarından anılarını paylaşırken tam da bu mevzuya temas ediyor: “O yıllarda tüm sanatkarların hasretini bir çocuk olarak yaşadım. Hasret olayını daha çok Nâzım Hikmet ile yaşadım diyebilirim. 1958’de bize gelmişti, beni severdi, bana sarılırdı. Saçlarım kıvırcıktı, saçlarımı okşardı. Ben de sıkılırdım. Annem babam bana ‘Gaye, sakin ol. O çok değerli bir şair. Senin yaşlarında bir oğlu var ve onun hasretini çekiyor’ kaygısı. Hasret hissini daha çok onunla hissettim. Türkiye’den çok konuşurdu sanatkarlar, kızgınlıkları vardı. Lakin bu insanların olumluluğu ben çok etkilerdi. Çok güç koşullarda yaşadılar, sanatlarını çok sıkıntı kurallar altında yaptılar. Lakin hiçbir vakit bir yakınma görmedim ben. Çocuk olarak onlardan aldığım en büyük derslerden biri bu pozitiviteydi. Sonra geniş kültürleri… Ressamlar yalnızca fotoğrafla yetinmezlerdi. Hepsi aydındı. Mübin Orhon benimle edebiyat konuşurdu mesela, fotoğraf yaparken Çaykovski dinlerdi. Münevver Hanım fotoğraf çektirmeyi hiç sevmezdi yalnızca babama müsaade ederdi. Hiçbiri birbirine rakip değildi, birbirlerini eleştirmezlerdi, berbat kelam söylemezlerdi. Bir dünya bakışını paylaşan, çeşitli öykülerden gelen ancak dünyaya angajmanlı insanlardı hepsi.”
Fahri, Neriman ve Gaye Petek 1958-60 yılları