İnsanların ebedi gençliğe olan hayranlığı mitolojiden bilimkurguya kadar uzanıyor.
Bilim insanları, dünyada yaşlanmayı engelleyebilen, hatta gençleşebilen canlılar olduğunu söylüyor.
Bu canlıların biyolojik olarak ölümsüz olduğu düşünülüyor. Yani yırtıcı bir hayvan tarafından öldürülmedikçe, bir hastalık yahut ortamlarında önemli bir değişiklik olmadıkça bu canlılar süresiz olarak yaşayabiliyor.
Bilim insanları, insanların yaşlanma sürecini daha âlâ anlamak için bu gizemli organizmaların sırlarını çözmeye çalışıyor. ‘Ölümsüz’ olarak tanımlanan üç canlıyı inceledik.
PLANARYA SOLUCANI
Planarya solucanlarının ikiye bölündüklerinde kendilerini yenileme kabiliyeti olduğu 19. yüzyılın sonundan bu yana biliniyor. Lakin bu canlılar, 2012 yılında Nottingham Üniversitesi’nin yaptığı bir araştırmada ölümsüz oldukları ihtimalinin öne sürülmesinin akabinde viral oldu.
Bir cins yassı kurt olan ve kök hücrelerini sınırsız halde tekrar oluşturabilen planarya solucanları, dünyanın her yerinde var olabiliyor.
İki çeşit planarya solucanı var. Kimileri eşeyli, kimileri eşeysiz olarak ikiye bölünerek üreyebiliyor. Her iki tipi de inceleyen Nottingham Üniversitesi’ndeki bilim insanları, eşeysiz üreyenlerin DNA’larını ‘gençleştirebildiğini’ tespit etti.
İnsan tipi olarak hayatımızın bir noktasında, başka birçok hayvan üzere DNA’mız hücre bölünmesinde hududa ulaşacak ve bedenimiz yok olmaya başlayacak. Planaryalarda ise hücrelerini yaşlanmaya karşı koruyan ve çoğaldıklarında yenilenebilen bol ölçüde bir enzim bulunuyor.
Bu yüzden de bilim insanları bu canlıların ölümsüz olabileceğini düşünüyor.
HİDRALAR
Bu uzaylı görünümlü canlı, boru biçiminde bir gövdeye ve ağzının etrafında dokunaçlara sahip bir tatlı su omurgasızı.
Hidralar, bu dokunaçlarını solucan, küçük kabuklular ve öteki omurgasızlar üzere avlarını sokmak için kullanıyor. Hidralar birinci olarak, 275 kata kadar büyütme kabiliyeti olan bir mikroskop tasarlayan Hollandalı bilim insanı Antonie van Leeuwenhoek tarafından incelenmişti.
Kısa bir mühlet sonra, İsviçreli bilim insanı Abraham Trembley’in hidralar ve onların ‘yenileyici harika güçleri’ hakkındaki müşahedeleri, biyoloji alanında yeni bir çağın başlangıcı oldu.
Planarya solucanlarına benzeri biçimde hidralar da bedenlerinin birtakım kısımlarını yine üretebiliyor. Hidraların mümkün ölümsüzlüklerini anlamanın anahtarı, kendilerini süresiz olarak yenileyebilen kök hücrelerinde.
Hatta hidranın tüm bedeni kendi kendini yenileyen kök hücrelerden oluşuyor.
Yıllarca hidra kümelerini gözlemleyen bilim insanları, hiçbirinde yaşlanma belirtisi tespit edemedi.
2018’de UC Davis’ten araştırmacılar hidraların “zıplayan genler” olarak da bilinen transpozon genlerini denetim etme yetenekleri sayesinde ölümsüz olabileceği tezini öne sürdü.
Bunlar, bir genomun bir kısmından başkasına atlayabilen ve mutasyonlara yol açabilen genler. Beşerler gençken bedenlerindeki bu genleri denetim edebilirken yaşlandıkça onları denetim altında tutmakta zorlanıyor.
Hidralar ise bu genleri sonsuza kadar baskılayabiliyor.
TURRITOPHIS DOHRNII – ÖLÜMSÜZ DENİZANASI
Sözde ölümsüz olan, Turritopsis dohrnii isimli bu bu denizanası deniz sularında yaşıyor.
İlk olarak 1880’lerde Akdeniz’de keşfedilen denizanası artık birçok yerde bulunuyor. Çok ufak olan bu canlı plankton, balık yumurtası ve küçük yumuşakçalar ile besleniyor.
Bu denizanası çeşidinin şaşırtan yanı, hayat döngüsünü sıfırlayabilmesi.
Strese girdiğinde denizanası evvelki bir ömür evresine dönebiliyor. Transdiferansiyasyon ismi verilen bu süreç, bazen bir kurbağanın yine iribaşa yahut bir kelebeğin tırtıla dönüşmesine benzetiliyor.
Transdiferansiyasyon, yetişkin bir hücrenin öbür bir çeşit yetişkin hücreyce dönüştüğünde meydana geliyor ve bir süreç olarak, bilim insanları için hala gizemini koruyor.
Sadece bununla kalmayıp denizanası bir polip olarak evvelki hayat etabına geri döndüğünde, birebir genetik koda sahip daha fazla organizma da yaratıyor. Yani gençleştikçe kendini klonluyor.