‘UNUTULMAYACAK’
Mehmet Özgül’ü 1965 ya da 66’da subay üniforması içinde Ankara DTCF Rus Filolojisi Bölümü’nde bir dersimize süreksiz öğretmen olarak girdiği gün tanımıştım…
Filolojiyi askeri öğrenci olarak bitirmiş, bizlerden birkaç yaş büyük genç bir adamdı.
Ben son sınıfta, kısmın çalışkan öğrencilerinden biri olarak ona o gün güya biraz da takılmıştım. Sonraları bana bu nedenle bir iki sefer latife yollu sitem ettiğini anımsıyorum. Daha sonra yollarımız meslektaş olarak İstanbul’da kesişti. Onu, yanlış anımsamıyorsam bir sefer Üsküdar’daki meskenlerinde ziyaret etmiştim.
En son 2001’de, Kabardin-Balkar seyahatimizde, Hayati Asılyazıcı, Enver Ercan o ve ben birlikteydik.
Sonra bir defa de, ben İstanbul Üniversitesi’nde öğretim üyesiyken düzenlediğimiz Çehov Sempozyumu’na konuşmacı olarak katılmıştı.
Edebiyat çevirmenliği dediğimiz işin, zevkli olduğu kadar, ne kadar güç, çetrefil ve de nankör olduğunu, bu işi önemli olarak yapanlar bilir.
Güçtür, zira bir lisanda konuşan kişiyi, onun üslubuna sadakatle, bir diğer lisanda konuşturacaksın.
TİTİZ, ESPRİLİ, SEÇKİN…
Şiir çevirisinin güç, hatta olanaksız olduğu söylenir, doğrudur. Ancak nesir çevirisi de kolay değildir. Bir cümleyi otuz türlü kurabilirsin. Sanki hangisini seçmeli? Özneyi, objeyi, tümleci, fiili, şuraya mı, buraya mı koymalı? Birebir manaya gelen sözcüklerden hangini kullanmalı? Şiirde az çok özgür olabilirsin. Nesir çevirisinde bu talihin da yoktur.
Bu iş tıpkı vakitte nankördür. Neden mi? Hangi lisana çevirdiysen o lisanda konuşturduğun muharrir kalır, sen unutulur gidersin.
Rusçadan Türkçeye binlerce sayfa çevirmiş Mehmet Özgül ismini kaç kişi biliyor? Lakin biz meslektaşları bu ismi daima bildik ve yaşadığımız sürece de unutmayacağız.
Kılı kırk yaran, titiz, kıymetli, usta çevirmenliğinin yanı sıra, ülkemizin yalın, insancıl, alçakgönüllü, hafifçe esprili kültürünü kişiliğinde özümsemiş, seçkin, sevgili bir insandı.
Seni özleyeceğiz sevgili Mehmet Özgül ağabey.
ATAOL BEHRAMOĞLU
MEHMET ÖZGÜL’Ü ANARKEN
Rus lisanı ve edebiyatı kısmını okurken daima kıskandığımız ve onlar üzere olmak istediğimiz tercümanlarla – Mehmet Özgül-Ataol Behramoğlu-Azer Yaran-Mazlum Beyhan-Ergin Altay- fakültede okurken yolumuz hiç kesişmedi. Halbuki ne hoş olurdu, tecrübelerini dinlemek ve yol göstermelerini istemek. Bu ortayı okul bittikten sonra kapatmaya çalıştım. Bilhassa de Mehmet Özgül ve Ataol Behramoğlu’yla Rus edebiyatı ve çeviri üzerine hayli sohbetlerimiz oldu. Ne yazık ki Mehmet ağabeyle devam edemeyeceğiz. İvan Bunin çevirmemi söylediğinin üstünden neredeyse kırk yıl geçti. O gün söylediği “Bunin Türkçe konuşacaksa tercümanı olarak sen Türkçe konuşmalısın!” kelamları hâlâ kulaklarımda. Vakitle çeviri anlayışımız farklılaştı lakin Türkçeye daima onun kadar ihtimam göstermeye çalıştım. Duru Türkçesinin yanı sıra 1987’de tek çevirisi olan beni de tercüman sayıp götürdüğü Moskova Mütercimler Kongresi’nde yaptığı Rusça konuşmasının akıcılığı beni hayran bırakmıştı. Moskova’da yazarlarla konuşurken bilgisi, Türkologlarla konuşurken Türk edebiyatına hâkimiyeti beni şaşırtmıştı.
YERİ DOLDURULAMAZ
Paylaşmayı bilhassa de bilgiyi paylaşmayı biliyor ve seviyordu. Sorduğum soruyu o gün olmasa bile araştırıyor, soruşturuyor ve kesinlikle bir sonraki buluşmamızda açıklıyordu. Yayınevlerine götürüyor, tanıştırıyor ve çevirilerimin yayımlanmasını sağlıyordu. Daima gurur duyduğu “Çehov bütün eserleri” çevirisini on dört cilt halinde tekrar çevireceğimi söylediğimde bile “Sen güzel yaparsın!” olmuştu cevabı. Kovidle birlikte görüşmelerimiz de kesildi ve ne yazık ki Çehov çevirilerimi ona götüremedim.
Türkçe’nin ustalarından birini kaybettik. Lakin Rus edebiyatının kaybı çok daha büyük, hem de yeri doldurulamayacak kadar.
Üniversitelerimizdeki Rus lisanı ve edebiyatı kısımları, ana dersliklerine “Mehmet Özgül” ismini verse hoş olmaz mı?
UĞUR BÜKE