Sergideki evraklara, dijital görsellere ait suya sabuna dokunmadan çok romantik bir stant yazısı kaleme alınabilir. Bunların çeşitliliğinden üstünkörü kelam edilebilir. Ya onlardan yansıyanlar? Ya yüzyıl öncesinden bize seslenen İstanbul halkının yüreğimizi sızlatan yaşadıkları? Bu izlenim yazısında daha çok 1918-1923 ortası beş yıl boyunca kimin yöneteceği ve bunun nasıl olacağına ait hiçbir fikri olmayan, unutulup yitmiş “meşgul” İstanbullular hakkında biraz düşünelim istiyorum.
(Bir Türk sivilin çantasını inceleyen Britanya deniz piyadesi)
SARSICI FOTOĞRAFLAR…
Birinci Dünya Savaşı’nda yenik düşmüş ve çok sıkıntı yıllar geçirmiş İstanbul’un sıkıntısı savaştan sonra da bitmemişti. Bu bitmeyen sıkıntı, “İşgal İstanbul’unda Siyaset ve Gündelik Hayat” altbaşlığıyla açılan “Meşgul Şehir” standında, görebilene çok net bir biçimde kendini aşikâr ediyor. Dört bir taraftan sömürge kuvvetleri tarafından kuşatılan halkın çaresizliği fotoğraf ve dijital gereçlere yansıyor. İşgal kuvvetleri subaylarının keyifli manzaralarının ortasında sivil Türk halkını seçebilmek çok kolay. Yüzlerindeki söz açık seçik ortada. En sarsıcı olansa bir Britanya deniz piyadesi tarafından yoksul olduğu su götürmez bir sivil Türkün çantasının tahminen de her gün geçtiğimiz sokakta, bir asır evvel arandığını gösteren bir fotoğraf oluyor. Diğer bir fotoğrafta ise kentimizin sembollerinden Galata Kulesi’nin zirvesinde bir Britanya bayrağının dalgalandığı görülüyor.
Sergide daima değişen ve dönüşen işgalin görünen yüzü ve yaşama tutunmaya çalışan İstanbul halkının kıssalarını okuyoruz. Bu bazen görsel bazen yazılı oluyor. Lakin duygulandırdığı elbet. Enstitü yöneticisi Gülru Tanman “İşgal İstanbul’unun bin bir yüzünü göstermeye çalıştığımız, olaylar kadar ferdî tanıklıkları da öne çıkardığımız bir stant kurguladık” diyor. Gizem Tongo ve Daniel-Joseph MacArthur-Seal’ın kürate ettiği stantta beş yüze yakın gereç kullanılmış. Birçok ülkenin arşivlerinden çıkan ve birinci defa sergilenen evraklar de var.
(Galata Kulesi’nde çekilen Britanya bayrağı.)
Sergide görülen sadece askeri bir gelişme değil. Güçlü bir siyasi, toplumsal ve kültürel buket de. İtilaf Devletleri tarafından hapsedilen, sokakta vurulan ya da işsiz kalma endişesiyle yaşayan müzisyenlerin de kıssası. Bunları görmek ve anlamak için anılar gerekli. Bu da ziyadesiyle mevcut.
O periyoda baktığımızda en rahatsız edici durumlardan biri işgalci askerlerin daima gülümseyen halleri. Güya tatile gelmişçesine memnun yansımalar nitekim can sıkıcı. Bir de boş vakitlerini at yarışı, kriket, polo yaparak geçirmeleri; düzenledikleri birtakım yardım etkinlikleri! Kime, neye yardım ediyorlarsa!
BİR DAHA ASLA!
İstanbul, savaş sonrası işgal edilen yegâne başşehir. Stant, İtilaf Devletleri’nin kenti terk edişinin 100. yılında, kentin yitip giden insanlarını hatırlamak, halı altına süpürülenleri tekrar okumak ve “farkına varmak” için de bir fırsat. “Meşgul Şehir” 26 Aralık’a kadar açık olacak. Lakin şunu belirtelim ki yerden ayrıldığınızda “meşgul” İstanbul halkıyla fazlaca empati, bir modül hüzün ve içinizden “Bir daha asla!” dediğinizi duyumsayacaksınız.