RAŞİT YILDIRIM
2019 yılında kurulan ve kısa müddette Türkiye’nin önde gelen müzelerinden biri haline gelen Kenan Yavuz Etnografya Müzesi, birinci olarak 2021’de Avrupa Müze Forumu’nun Silletto Yılın Müzesi mükafatını alarak dikkatleri üzerine çekti. Avrupa Birliği’nin de dikkatini çeken müze bu yıl da müzecilik dünyasının değerli ödüllerinden 2022 Yılı Avrupa Birliği Kültür Mirası Europa Nostra mükafatına layık görülerek büyük muvaffakiyete imza attı. Türkiye’ye büyük gurur yaşatan bu müzenin arkasında ise bir çiftçi çocuğu olan, yıllar içinde iş ömründe kazandığı muvaffakiyetlerin akabinde bütün birikimini doğduğu topraklara aktararak köklerine sahip çıkan Bayburtlu iş insanı Kenan Yavuz yer alıyor. KARAR okurları için Bayburt’a giderek, hem geleneklerimize sahip çıkan hem de yaşayan bir yer olan müzeyi yerinde görmekle kalmadım, müzecilik ve iş dünyasına örnek bir insan olan Yavuz’la bu muvaffakiyet kıssasını konuştum.
Kenan beyefendi, başarılı bir iş insanıyken bu müze ilginiz ve merakınız nasıl başladı?
Her yıl kesinlikle ziyaret ettiğim köye geldiğimde nüfusun azaldığını, haneler kapandığını, mimari dokunun bozulduğunu, eskiye ilişkin şeylerin yok olduğunu görüyordum. Eşyalarla birlikte ne yazık ki anılar da yok oluyordu. Beşerler eskiye ilişkin eşyalarını hurdacıya satıyor yahut çöpe atıyorlardı.
Bu eşyaların yok olmasını gözlemlemek beni çok huzursuz ediyordu. Birinci olarak 2011’de bahçede bir depo alanı yaparak yok olmaya yüz tutan tarım aletlerini depolamaya başladım. O basamakta yalnızca müdafaa güdüsü ile harekete ediyordum. Eşyaları sistemsiz tutuyor, adeta istifliyorduk.
Peki köydeki beşerler nasıl karşıladı bu koleksiyonu? Yansıları nasıldı?
Eski eşyaları toplamaya başladığımı gören halk bu durumu farklı buldu. Bir mühlet sonra depoyu görmeye geliyorlardı. Akabinde bizatihi eski eşyalarını getirmeye başladıklarında artık depoyu büyütme muhtaçlığı hasıl oldu. Depoyu büyüttüm ve eşyaları daha sistemli depolamaya başladım.
Ziyaretçiler arttı, gelenler bana teşekkür ediyor, dualar ediyorlardı. İnsanların bu ilgisi de olağan bizi motive ediyordu. Peşinden köydeki baba konutumun birebirini bahçeye de yaptım. Depolama alanı ve konutla birlikte artık küçük bir kompleks olmuştu. Bu ortada eski eşyaları toplamanın yasal müsaadeye tabi olduğunu öğrenince 2013’te Kültür Müdürlüğü’ne müracaat ederek ‘koleksiyoner’ evrakı aldım ve Yerimize ‘Kültür Evi’ ismini verdik. Çocukluğumda kendim sinemanın hasretini duyduğumdan, köy çocukları için bahçede de sinema aktiflikleri başlattım. Küçük kompleksimize bir köy konutu ek ettik, bir su değirmeni getirdik ayrıyeten içinde yaşayacağımız bina (konak) inşa ettik…
Baba konutunun bahçesine kurulan ‘Kültür Evi’nden dünyanın değerli mükafatlarını alan bir müzeye… Bu büyük dönüşüm nasıl başladı?
Yaptığımız çalışmalardaki gelişme Kültür Müdürlüğü’nün de dikkatini çekiyordu, bir müddet sonra müdürlük müze şartlarına ulaştığımızı söyledi. Sonra 2019’un Eylül ayında Kültür Müdürlüğü’nün de dayanağıyla müze statüsü kazandık. Bu süreçte müdürlüğün değerli katkısını bilhassa anmalıyım, zira gerekli dilekçe ve evrakı onlarla birlikte hazırladık.
Müze olduktan sonra neler değişti? Neler yaşadınız bu yeni başlangıçla birlikte?
Müze statüsü kazanmış olmamız bizim için çok kıymetli bir dönüm noktası oldu alışılmış. “Madem müze olduk bir şeyler daha yapmalı, müzeciliğimizi de geliştirmeliyiz” diye düşünmeye başladık.
İlk iş olarak, ailece müzeciliği araştırmaya, yurt içinde ve dışında müzeleri gezmeye, incelemeye başladık. Katiyen yeni bir başlangıç oldu. Bu farkındalığın tesiriyle, 2020’nin başlarında bir de vakıf kurduk ve sekiz kişilik bir Müşavere Konseyi oluşturduk. Birinci toplantımızı birebir yıl konseyle birlikte Bayburt’ta gerçekleştirdik. Valiyi ve rektörü de toplantımıza davet ettik. Birinci toplantıda Avrupa Müze Mükafatı sürecini başlatma, müzeyle uyumlu butik bir konakla tesisi kurma ve temel dokudan, kimlikten taviz vermeme kararları aldık. Bugün karar organı olarak kullandığımız bu konseyle toplantılarımız online olarak sürdürüyoruz.
İstişare günümüzde herkeste görülmeyen bir özellik. Bugün dönüp baktığınızda, bu istişareleri yapmasaydınız müze bu muvaffakiyete ulaşabilir miydi? Ne düşünüyorsunuz? İstişarenin yanı sıra hangi prensipler kıymetli sizin için?
Açık yüreklilikle söyleyebilirim ki, bu şura olmasaydı başarmamız mümkün değildi. Öbür değerli prensiplerimiz de var olağan. Bizim için kurumsal kimlik çok kıymetli. Biz vakıflaşmayı, idare heyetlerini ve müracaat heyetlerini harekete geçirerek kurumsal bir kimlik de oluşturduk tıpkı vakitte. Kurumsal kimlik de muvaffakiyete giden yolda çok kıymetli bir adım.
SİLLETTO MÜKAFATI BÜYÜK MOTİVASYON SAĞLADI
2011’de aldığınız birinci ödül, Avrupa Müze Mükafatı Silletto Mükafatı dünyanın saygın ödüllerinden biri. Bu süreç nasıl gelişti? Başvururken mükafatı alma umudunuz var mıydı?
Kurul kararını takiben Avrupa Forumu’na müracaat sürecini başlatmıştık. Bu süreçte oğlum Furkan’ın da çok değerli katkıları oldu. Formları doldururken vakit zaman, bizim standart müzecilik tariflerinin dışında kaldığımızı da gördük. Epeyce zorlandık lakin yaptıklarımızı olduğu üzere şeffaf bir biçimde açıkladık. Kısa müddette müracaatımızı yaptık. Eylül 2020’de kontrole geldiler. Aralık 2020’de ise finale kaldığımızı öğrendik. Türkiye’den bizim dışımızda Troya ve Eski Odun Pazarı müzeleri de finale kalmıştı. Mayıs 2021’de de bizim büyük mükafata hak kazandığımız açıklandı.
Hangi münasebetlerle size verildi ödül? Ve bu mükafatı kazanmak sizi nasıl etkiledi? Neler oldu akabinde?
Ödülün müzemize kültür derinliğini görünür kılması, mahallî halk ile entegrasyonu, etrafa sosyal- ekonomik katkı sağlaması ve özgün yapısı nedeniyle verildiği açıklandı. Bu ödül alışılmış çok büyük bir motivasyon sağladı. Kamuoyunda bilinirliğimiz inanılmaz düzeyde arttı. Bu motivasyonla Eylül 2021’de butik konaklama tesisi olan Loru Han inşaatımıza başladık. Selçuklu Han mimarisi yaklaşımı ile başladığımız proje rekor denilebilecek kadar kısa bir müddet içinde, yedi ayda tamamlanarak 2022 yılı döneminde hizmete açıldı. Ziyaretçi sayımız 3-5 binken 30 bin üzere sayılara çıktı. Dijitalleşme, internet ve toplumsal medya çalışmalarımız da hızlandı. Mahallî sanatkarlar ve lokal müzikle onlarca aktiflik yaptık. Ancak bu ödül Bayburt dışındaki sanat ve kültür etraflarından de değerli ses getirdi. Devlet sanatkarı Gülsin Onay tebrik iletisi yayınladı, sonra kendi isteği ve dileği ile müzede iki yıl peş peşe konser verdi. Serhan Bali ve grubu, Burcu Soysev ve İstanbul Opera Topluluğu müzemizde piyano ile Anadolu ezgilerini yorumladılar mesela. Böylelikle Bayburt kültürü üniversal kültürle de kucaklaşmış oldu. Bu etkinlikler yurt içinde ve dışında çok büyük ses getirdi.
Köyünüzdeki eski eşyaları, kültürü muhafazaya çalışırken dünya çapında bir işe imza attınız…
Evet, aslında bir aile öyküsü olarak başlayan proje, vakitle bir köy ve Bayburt projesine evrildi. Çocukluğumuzu ve kendi ömrümüzü müzeye taşıdık. Bu müze artık bir Anadolu projesine dönüşüyor. Bir Anadolu projesi olarak da üniversal kültüre katılacağımızı görüyoruz.
Yavuz’a ‘Europa Nostra’ mükafatı geçen hafta Çek Cumhuriyeti’nin başşehri Prag’daki tarihi devlet opera binasında düzenlenen merasimde takdim edildi.
İKİ DEĞERLİ MÜKAFATI BİRDEN TÜRKİYE’DE ALAN BİRİNCİ MÜZEYİZ
İlk ödülünün başarısı hala konuşurken dünya çapında bir ödül daha kazandınız. Europa Nostra Mükafatı süreci nasıl gelişti?
Avrupa Birliği, kültür mirası ile ilgili olarak her yıl dört kategoride ödül veriyor. Kendileri 2021 sonbaharında bize ulaşarak müracaatta bulunmamızı önerdiler, biz de müracaat ettik. Haziran 2022 de ‘yurttaş farkındalığını arttırma’ kategorisinde büyük mükafata hak kazandığımız açıkladılar. Böylelikle, dünyada kültür mirası alanında bu iki büyük mükafata birden sahip olan Türkiye’deki birinci müze olduk.
Yaptığınız çalışmaların bölgedeki insanlara katkısı ne oldu?
Kesinlikle. Aldığımız ödüllerde lokal halkla kurduğumuz ilginin değerli bir tesiri var. Bizi ziyaret eden halk teşekkür ediyor ve dua ediyor öncelikle. Müzemize anıları olan eşyalarını veriyorlar. Bizim projemizden sonra apartman yapmaktan vazgeçerek, taş konutlar yapılmaya başlandı. Eski yapıtları, eşyaları sahiplenme şuuru arttı. Ayrıyeten öğrencilere dönük uygulamalı eğitimler de yapıyoruz. Bölgesel değerlerimizle ilgili yüksek lisans ve doktora çalışmalarının ilgi odağı haline geldik.
BÖLGEMİZ CAZİBE MERKEZİ OLACAK
Sizi başarılı stratejilere imza atan bir iş insanı olarak da tanıyoruz. Oradaki tecrübenizden yola çıkarak, müzenin gelecek 10-15 yılı için de stratejik maksatlarınız var mı?
Elbette. Köyümüzü turizmde bilinen bir yer haline getirmek var mesela. Bölgeyi bir turizm aksı haline getirmek istiyoruz. Yakın etrafta Satala Antik Kenti var, orada hafriyatlar başladı. Gökçedere ise Akkoyunlular tarihinde kıymetli bir merkez, bir külliye var. Bayburt Kalesi de bilinen bir miras. Otlukbeli savaşları bu coğrafyada yaşandı. Gümüşhane’yi de katarsak bölgesel bir kültür kümelenme alanı ortaya çıkıyor. Ayrıyeten bölge edebiyatıyla ilgili de amaçlarımız var, Dede Korkut üzere şahsiyetleri daha bilinir hale getirmek üzere. Öbür yandan betonlaşmayı önlemek, taş yahut ahşap yapılaşma kültürünü hâkim kılmak, bayan ve çocuklara yönelik toplumsal çalışmalar yapmak, köyün gençleri için toplumsal imkanlar hazırlayarak köyden kente göçün önüne geçmek, bölgeyi sanatkarlar ve kültür elçileri için bir cazibe merkezi haline getirme amacımız var.
FARKIMIZ ‘YAŞAYAN’ ETKİNLİKLERİMİZ
Türkiye’de müzecilik anlayışına bir farklılık ve yenilik, kendinize has bir yaklaşım kattınız. Müzeyi, ‘Bize gelen bizi yaşar’, ‘Yaşayan ve yaşatan müze’, ‘Taşların konuştuğu mekân’, ‘Köklere dönüş’, ‘Samimiyet müzesi’ üzere mottolarla tabir ediyorsunuz. Bu farklılıkları bölgede fiili olarak nasıl gösteriyorsunuz?
Farklılığımızı kimi aktiflikleri hayata geçirerek fiilen gösteriyoruz. Mesela klâsik düğün merasimlerinde köye gelen gelin evvel bizim müzemize getiriliyor. Gelin direği önünde bekliyor ve yöresel adetler fiili olarak uygulanıyor. Konserler ve sıra geceleri de düzenliyoruz. Köy meskeninde gaz lambası ışığında sohbetten masal dinletilerine, sobada patates közlemekten, hasat, kip eğirme, tandır, hedik şenliklerine ve kuşburnu, mantar toplamaya bölgemizdeki hayatı deneyimleten birçok aktiflik düzenliyoruz.
Bu aktifliklerin görüntülerini instagram hesabınızda paylaştığınızı görüyorum. Ayrıyeten sergilenen yer ve yapıtların üzerindeki karekodlar var, bunlar ne işe yarıyor?
Bir karekod uygulaması başlattık fakat yapıtlarımızın hepsinde şimdi tamamlayamadık. Tamamlanmış olanlar çok beğeni alıyor doğal olarak. Etkinliklerimizin tamamını mevsimsel kaidelere nazaran de her an tekrarlama talihimiz yok zira. Ancak ziyaretçiler karekod üzerinden girdiklerinde aktiflik görüntülerini anında izleyerek gördükleri yerin ve eşyanın yaşanmışlığını görebiliyorlar.
MODERN BİR BİNADA ANTİKA SERGİLEMİYORUZ
Çok sayıda dünya müzesini de gezen bir isimsiniz. Gördüğünüz müzeler ve sizin müzeniz ortasında ne cins farklar görüyorsunuz?
Biz uygulamalı müzecilik anlayışını getiriyoruz, başkalarından en değerli farkımızın bu olduğunu düşünüyorum. Konuklar özel bir bir müsaadeye alışılmış olmadan kültür tecrübesi yaşıyorlar. Bizim etkinliklerimiz de öteki müzelerde görülmez yahut çok azı görülür. Başka bir farkımız yapılaşmamızla ilgili. Başka müzeler çoklukla çağdaş binalarda tarihi eşyalar sergiliyorlar. Bizde ise binaların kendisi de etnografik. Kullandığımız taşların ve ahşap materyalin bile yöresel yaşanmışlıkları var. Bir öteki farkımız da eser ve yapıların gerçek, yaşamış sahiplerinin olması. Mesela köy çarşısında canlandırdığımız dükkanları hepsi gerçek bir kişiyi canlandırıyor. Bunların yakınları ve tanıdıkları gelip anılarını bizlerle paylaşıyorlar.
Kenan Beyefendi adanmışlık ruhu içinde büyük fedakârlıklarla gerçekleştirdiğiniz ve Türkiye’nin isminin dünya çapında duyulmasını sağlayan bu proje için sizi tebrik ediyorum. Misafirperverliğiniz için de ayrıyeten teşekkür ederim. Muvaffakiyetlerinizin devamını diliyorum.
İlginiz için ben teşekkür ederim. Bu projede bize dayanak olan bütün kurumlarımıza, sanatkarlarımıza, kültür elçilerimize ve basın mensuplarımıza, herkese minnettarız…
ÇİFTÇİ BİR BABANIN KÖKÜYLE BAĞINI KOPARMAYAN OĞLU
Kenan Yavuz, 1959 yılında çiftçi bir babanın çocuğu olarak, Bayburt’un Beşpınar Köyü’nde dünyaya geldi. İlkokulu köyünde, orta okulu Bayburt’ta, liseyi Erzincan’da okudu. Bu eğitimleri sırasında hafta bütün sonlarını ise köyünde geçirdi. Akabinde Ankara İktisadi ve Ticari Bilimler Akademisi’nde lisans eğitimini tamamlayan Yavuz, bu sırada da yaz tatillerini köyünde geçirmeye devam etti. İş hayatına atılan Yavuz, bu süreç boyunca da köyüyle temasını kesmedi. Yavuz, yıllık müsaadelerinin bir kısmını ailesiyle birlikte her vakit köyünde geçirdi. İş dünyasına 1985’de Mako’da yöneticilikle adım atan Yavuz, 2004’de İdare Konseyi Üyesi ve Genel Müdürü olarak Petkim’in özelleştirme sürecini yürüttü. Ziyan eden şirketi kâra geçirerek şirketin piyasa pahasını yükselterek dikkatleri üzerine çekti. 2008’de şirketin paylarını alan SOCAR, Yavuz’u hem CEO ve SOCAR Türkiye Lideri olarak görevlendirdi. Yavuz 2016’ya kadar devam eden bu vazifesinde, içlerinde rafineri kuruluşu da olan pek çok büyük ve stratejik projeyi hayata geçirerek Türk iktisadına yüksek katma paha sunulmasına vesile oldu. Yavuz, hala, 1992 yılında kurduğu İrfan Plastik A.Ş aile şirketinin İdare Şurası Lideri olarak iş ömrünü sürdürüyor. 2019’dan beri ise vaktinin büyük kısmını kurmuş olduğu vakıf ve müzecilik faaliyetlerine ayırıyor.