Eğitimci Prof. Dr. Belgin Elmas, “Geleceğin öğretmenlerini nasıl yetiştirmeliyiz?” başlıklı bir yazı kaleme alarak, Türkiye’de öğretmenlerin yaşadığı problemlere mercek tuttu.
Elmas’ın yazısı şu halde:
“Biraz hayal kuralım mı bugün? Şöyle hayalimizdeki öğretmenleri yaratalım, daha doğrusu onları yaratabileceğimize dair hayalimizdeki eğitim sistemini kurgulayalım.
Dünya süratle değişiyor, bilgi baş döndürücü bir süratle artıyor, gençliğin özellikleri de beklentileri de değişiyor diyoruz uzun vakittir yüksek sesle. Üstelik eğitim sistemimiz bu değişime ayak uydurabilecek bir sistem değil de diyoruz. Hepimiz hemfikiriz bu mevzularda. Değişim kural diyoruz. Pekala nasıl bir değişim? Nasıl bir sistem istiyoruz? Geleceği yetiştirecek öğretmenleri biz nasıl yetiştirmeliyiz ki onlar da bu baş döndürücü dünyaya ayak uydurmayı bırakın, liderlik yapabilsinler? Liderlik yapabilecek bireyleri yetiştirsinler.
Dünya Ekonomik Forumu’nun 2020 yılında belirlediği en kıymetli hünerlere baktım da listenin başında karmaşık sorunları çözebilme hüneri, eleştirel düşünme ve yaratıcılık var. Duygusal zeka, esneklik ve diğerleri ile koordine bir biçimde çalışmayı da eklemişler değerli özellikler diye. Ülkemizde yaşadıklarımıza ve onlarla baş etme becerimize bakınca Türkleri direkt en başarılı insan kategorisine koymalılar bence. Hayatımızın her yeri çözmemiz gereken karmakarışık sorunlarla dolu ve bunları çözebilmek için akla hayale gelmeyecek yaratıcılık ve esneklik hünerlerimizi kullanmak zorundayız, e bu bahiste kötü da değiliz hani, her şeye rağmen…. Duygusal zeka ve koordineli çalışmak derseniz yaşadığımız felaketlerde gösterdiğimiz gayretlerimize üstün muvaffakiyet madalyası vermeliyiz. Herkesin nasıl da birlik olup hiç tanımadıklarına yardım ettiğini görünce bu madalyayı her birimizin hak etiğini düşünüyorum katiyetle. Bir tek eleştirel düşünme hüneri konusunda telaşlarım var, uzun bir müddettir eleştirme kaslarımız epeyce zayıflatılmış olabilir, ancak bunları da derhal geliştirebileceğimiz konusunda bir telaşım yok.
Merak, dayanıklılık, öğrenilen bilgilerin birbiri ile kontağını kurabilme ve son vakitlerin modası olan “sabit” değil “büyüme zihniyetine” sahip olabilme de çabucak hemen her kitapta, her listede karşımıza çıkan başarılı insan özellikleri.
Gelin bir de OECD’nin gençler üzerinde yaptığı araştırma sonuçlarına bakalım. Gençlerin başarılı olabilmeleri için neler bekleniyormuş onlardan, bakalım bakalım? Listenin en başında odaklanabilme ve işleri halledebilme marifetleri var. Bunun için düşünebilmek ve yaratabilmek gerek şüphesiz. Bilgileri ezberlemek değil, onları uygulamaya koyabilmek gerek. Sorun çözme ve karar verme marifetleri ise olmazsa olmazlardan elbet. Buraya kadar sunulan liste insanı çok şaşırtmıyor, lakin hislerinin farkında olabilmek, onları tabir edebilmek, zorluklarla başa çıkabilmek ve tüm bunları yapabilmek için öngörülerini kullanarak öbürleri ile olumlu alakalar kurabilmek listede görmekten şad olduğumuz unsurlardan. Lakin formda olmak ve formda kalmak üzere bir unsur var ki beşere vay be dedirten ve de şad eden bir özellik değil mi sizce de? En çok hoşuma giden de bir birey olarak var olabilmek ve varlığının farkında olmak oldu açıkçası.
Gelin artık de bizim Türk gençliğimize bakalım bu özelliklere sahipler mi diye? Ben uzun müddettir gençlerle birlikte yaşıyorum. O denli hoş bir meslek yapıyorum ki öğrenmeye istekli, pırıl pırıl beyinlerle, hoş beşerlerle birlikteyim. Öğretmen olup geleceği biz şekillendireceğiz diyen jenerasyonlarla yan yanayım. Evet yanlış duymadınız, her tıp kırgınlıklarına, sık sık kapıldıkları aksiliklerine, onlara yaptığımız her tıp haksızlıklara karşın gelecekten umudunu kaybetmeyen kuşaklarla bir ortadayım. Evet bazen tökezliyorlar, bazen düşüyorlar, bazen soruları karşılıksız kalıyor, pek çok vakit hak ettiklerini alamıyorlar fakat tekrar toparlanıyorlar, yeniden yola umutla devam ediyorlar, tekrar birbirlerine dayanak oluyorlar. Pandemi yaşadılar, zelzelelerde sallandılar, sellere kapıldılar, meskenlere kapandılar, kapatıldılar, okullarından uzaklaştırıldılar, yaşadıkları felaketler listesinde neredeyse yok yok. Bu çocuklar hala ayaktaysa, hala çabalıyorsa, hala umutlarını koruyorsa onlara takacağımız madalyanın elmastan olması gerekmez mi? Biz bu gençlere güvenmeyelim de ne yapalım? Onların bize hala itimadı var mı bilmem fakat benim onlara itimadım de inancım da her vakit tam. Mihaly Csikszentmihalyi yeniden bayılarak okuduğum “Good Business” kitabında vizyon sahibi önderlerde fark edilen tahminen de en bariz özelliğin “patolojik iyimserlik” olduğunu söylüyor. Her sorunun bir tahlili olduğuna inanıyormuş vizyon sahibi beşerler. E gelişim odaklı bir zihin de buna inanmıyor mu esasen? İşte bu hoş gençlerimiz de aslında patolojik iyimserler, onlar da vizyon sahibi önderler. Koşullar onları her türlü sınasa da o imtihanlardan muvaffakiyet ile geçiyorlar. Lakin artık biraz nefes almaya onların da hepimiz üzere muhtaçlığı var, artık her şeyin nitekim hoş olmasına gereksinimimiz var.
Bahsettiğim, sizin de etrafınızda çokça olan bu gençlere eğitim sistemimizin yetmediği çok aşikâr, onu tartışma konusu bile yapmıyorum. Daha da sonra gelecek jenerasyonları eğitebilecek donanımda öğretmenler yetiştirebilmek benim derdim, hepimizin ortak kederi.
Gelecek her ne kadar meçhulse ve ne olacağını her ne kadar bilmiyorsak da emin olduğumuz bir şey varsa o da eğitim sisteminin artık bilgi değil, yeterlik odaklı olması gerekliliği. Geleceği yetiştirecek öğretmenlerimizi o denli hazırlamalıyız ki onlara A, B, C derslerinin içinde bir grup bilgiler değil, işte o üstte sayılanları yapabilme yeterliği kazandırabilelim. Meraklı, yaratıcı, sağlam, düşünen, tüm insanlığın faydasına kararlar verebilen, etik ve daima gelişime açık bireyler olabilsinler. Onlar olsunlar ki çocukları o denli yetiştirebilsinler. E pekala çocukları yetiştirecek öğretmenleri yetiştirenler? Bizler de buyuralım buradan kendi dersimizi çıkaralım, aynalarımıza bir bakalım, artık biz de şu gelişim zihniyetine sahip olmakla başlayalım mı işe? Ne dersiniz?
Hayal kuralım diye başladım yazıya lakin gördüğünüz üzere elimizde sahip olduğumuz nitelikli gençler ile dünya liderliğine soyunmak bir hayal değil, hatta çok yakında çok mümkün bir gerçek.
Ne yapmalı, ne yapmamalıyızı konuştuk, pekala tüm bunları nasıl yapabilirize de bakalım mı?
NASIL ÖĞRETMELİYİZ?
Gelecek jenerasyonları yetiştirebilen, yetiştirmekle kalmayıp dünyaya liderlik etmelerine yardımcı olabilen öğretmenleri hangi yollarla yetiştirmeliyiz? Artık gelin bunu nasıl yapabileceğimize baş yoralım.
Columbia Business School Profesörü Eli Noam’ın Sabancı Üniversitesindeki bir konuşmasını dinlemiştim, sanırım bir yıl kadar önceydi. Eli’nin yüksek öğretimin geleceği üzerine fikirlerini paylaştığı, YouTube’da da erişebileceğiniz konuşması en beğendiğim, en ufuk açıcı konuşmalardan birisi idi. Yüksek öğretimin tüm dünya çapında dijitalleşme konusunda öteki kesimlerden çok geride kaldığını, bu hususta gelişime açık olmadığını argüman etti Eli. Maalesef 1,5 yılı aşan müddet boyunca yaşadığımız pandemi periyodunun bile yüksek öğretimin kabuklarını kırıp yaşananları mecburî da olsa bir öğrenme imkânı olarak algılamasına yardımcı olamaması Eli’yi haklı çıkarıyor. Bireyleri hayata hazırlamaktan uzak kalmakla eleştirilen üniversite eğitimi uzaktan eğitim yaptığımız günlerde derin yaralar alarak insanların hayatından güzelce uzaklaştı. Ülkemizde o periyot neler olduğunu daima birlikte acı deneyimler elde ederek yaşadığımız için siz de çok net hatırlarsınız. Daha acısı ise bu periyot yeniden mecburi uzaktan eğitim yaparak başladığımız, artık de kimsenin ne yapacağı konusunda bir fikri olmadığı hibritimsi eğitim ile devam ettiğimiz süreçte gördüğümüz kadarı ile bir arpa uzunluğu yol kat etmemişiz. Tekrar öğrencilerinin karşısına takviyesiz atılan hocalar el yordamı ile bir formül bulma uğraşları ile ellerinden gelenin en uygununu yapmak için çırpınıyor. Ortaya çıkan güldürü dizileri ile yarışır, herkesin hafızasına kazınacak hayli yaratıcı sahnelere karşın, ya da onlar yüzünden, herkes bu devrin de geçmişte yaşadığımız periyot üzere bir an evvel bitmesi için dua ediyor.
Şu mevzuda hepimizin hemfikir olup anlaştığını varsayıyorum artık: Bilgi aktaran bir eğitim sistemine son verip bireylere “Aha moments” dediğimiz farkındalık anları yaşatabilmeliyiz. Yani onlara yeni sunulan bilgiler ile tecrübelerini birleştirebileceği, “evet işte bu” diyebilecekleri bir sistem yaratmalıyız. Pekala bunu nasıl yapabiliriz? Eğitimcinin mahareti de niteliği de tam olarak burada yatıyor. Kendisini ne kadar geliştirdiğinde, öğrencilerin ders ne vakit bitecek diye saatine baktığı değil, bir sonraki derse koşarak geleceği tecrübeleri yaşayabileceği ortamlar tasarlayabilmesinde. Bunu “bite-sized” dediğimiz kompakt, disiplinler ortası dersler ile yapın diyor Eli.
Günümüz gençliğinin her yerden aldığı girdi bombardımanına ve konsantrasyon müddetlerinin ne kadar kısaldığına bakınca çok da manalı bir teklif bu bilgilerin kısa müddetlerde sunulması. Aslında artık dört yıllık bir eğitim ile kazandığımız bir diplomanın bizim ömür uzunluğu bir mesleği yapmamız için kâfi olmadığı, çeşitli bahislerde kendimize yatırım yapıp aldığımız sertifikalar ile ne bildiğimizi gösterdiğimiz bir sistemin dönüşümü biz ister kabul edelim ister etmeyelim dünyada çoktan uygulanmaya başladı bile. Pekala öğretmen adaylarımızı kısacık müddetlerde mi görerek hazırlayacağız diye sorduğunuzu duyar üzereyim. Hayır, bilgi aktardığımız kısımların mühletleri kısa olsun diyoruz. Onu o denli hoş derleyip toplayalım ki yalnızca neyi neden bilmeleri gerektiği konusunda yol gösterelim, gerisini araştırarak onlar bulsunlar. Nereden mi? Nereden isterlerse oradan. Biz onlara düşünmeyi öğretelim, araştırmaya sevk edelim kâfi. Aslına bakarsanız bu farkındalık yaratan kanıyı öğreten sistem Plato tarafından kurulduğu MÖ 4. yüzyıldan beri akademinin gayesi ve de vazifesi esasen. Hani ülkemizin durumu için sıkça paylaşılan bir telaffuz var ya “25 yıl geriye gidersek 100 yıl ileriye gitmiş olacağız” diye, artık atacağımız adımların da akademinin birinci kuruluş hedefine ve ideolojisine ulaşma gayesi taşıyor olması ne enteresandır değil mi?
Ken Robinson’un, “Öz – Eğitimde ve Hayatta Tutku Yaratmak” kitabını okumadıysanız bir eğitimci olmasanız da okumanızı şiddetle tavsiye ederim. Ken, hepimizin daima savunduğu üzere eğitimin emeline ulaşabilmesi için öğretmene yatırım yapılması gerektiğine inanıyor. Öğretmenlerin asıl rollerinin de öğrencilere öğrenmeyi öğretmek ve onlara mentörlük yapmak olduğunu söylüyor. Bunun için de öğretmenlerin öğrencilerini birey olarak tanıması, onları cesaretlendirebilmesi, öğrencilerinin hayal gücü ve motivasyonunu ateşleyebilmesi gerekiyor elbette birinci kural olarak. Tabi bunları yapabilmesi için de öğretmenlerin evvel kendilerini tanımaları ve mesleklerini tutku ile yapan öğretmenler olmaları kaide. Parker Palmer da “The Courage to Teach” kitabında diyor ki “öğretmenlerin yaptığı hiçbir şey şayet öncelikle kendi kişiliklerine tesir etmiyorsa diğer kimseye tesir edemez. Bu yüzden öğretmenlerin kendi kimliklerini keşfetmeleri öğretebilmek için birinci ve en değerli adımdır”. Mesleğine karşı, hayata karşı tutkusu olmayan bir öğretmenin öğrencisinde bunu ateşleyebilmesi nasıl beklenebilir ki? Lakin kendi fiziki, ruhsal, zihinsel ve duygusal farkındalığı olan bir öğretmen öğrencilerine bu farkındalıkları yaratma ve potansiyellerini keşfetme konusunda yol gösterebilir.
Ben Eli’nin de, Ken’in de, Parker’ın da, dediğine katılıyor ve eğitim konusunda baş yoran tüm insanların vardığı doğal sonuç olan öğretmenin sistemin odağında olması gerekliliğine ve ona yapacağımız yatırımın tüm sistemin kalitesini etkileyeceğine inanıyorum. Ülkemizde de artık var olanı düzelterek, dönüştürerek işin içinden çıkamayacağımızı, yeni baştan bir sistem kurgulamamız gerektiğini, bireylerin kendilerini keşfedebilecekleri, kapasitelerini arttırarak daha doyumlu hayatlar yaşayabilecekleri, toplumun refah, kültür ve bilgi düzeyinin arttırılmasının akıllı bir halde kurgulanmış öğretmen eğitiminden geçtiğini biliyorum. Zihinleri farklı çalışanların cezalandırılmaktan çok yönlendirildiği, kendi kültürlerine yabancılaşmayan, ona renk katan bireyler haline geldiği bir dünya yaratabileceğimizi ümit ediyorum. Asıl maksadı bilim ve niyet sistemi üretmek olan akademinin de daha fazla var olan bilgileri olduğu üzere öğrenciye aktarmaya devam ederek kendini yok etmeye devam etmeyecek bir forma dönüştüğünü de bir an önce görmek ve yaşamak istiyorum. Sahip olduğumuz otoriteye sıkı sıkı yapışıp kalıpların dışına çıkmaya korkarak geleceği daha da kaçırmayacağımızı ümit ediyorum.
Öğretmen eğitim sistemimizin neyi nasıl öğretmesi gerektiğine baktık. Bir sonraki kısımda de sunacağımız bu eğitimin hedefine ulaşıp ulaşmadığından nasıl emin olabileceğimize, kıymetlendirme sistemimizi nasıl kurgulamalıyız sorusunun karşılığına odaklanalım mı daima birlikte?
DEĞERLENDİRME NASIL OLMALI?
Yeni bir öğretmen yetiştirme sistemi kurma hayalimize kıymetlendirme boyutu ile devam edelim. Geleceğe damga vuracak yetkinliklerle yetişen, araştıran, sorgulayan, düşünen, düşündüren, daima öğrenmeye meraklı, işini şevkle yapan öğretmen adaylarımızın istediğimiz özelliklerde yetiştiğinden, kurduğumuz sistemin başarılı bir şeklide işlediğinden nasıl emin olacağız?
Todd Rose’u tanır mısınız? “The End of Average” kitabının müellifi. Todd diyor ki, her ne öğretirsek ve bunu nasıl öğretirsek öğretelim, bireye odaklanmadığımız sürece eğitim sistemimiz başarılı ve tatminkâr hayatlar yaşamamıza yardımcı olamayacaktır. Eğitimin dört duvar ortasında bir liste halinde sunulacak bir dizi bilgi olmadığını hatırlamak zorundayız, diyor Todd. Ken Ragers da tek bir elbise kalıbı üzere tek bir modelle herkese mecburî olarak uydurulmaya çalışan okul sistemi birtakım yetenekleri abartarak yalnızca dar bir muvaffakiyet ve zekâ tarifi sunuyor derken çok emsal bir şey söylüyor aslında. Şu an sahip olduğumuz sistemde pek çok birey yetenek ve ilgi alanlarını keşfetme imkânı bile bulamadığı, memnun olamadığı, mana yaratamadığı hayatlar yaşayıp gitmiyor mu? Hatta birçok vakit başları ortalamadan farklı çalışanlar farklılıkları sebebi ile eğitim kültürünün bütününden kendi istekleri dışında ayrılarak yabancılaştırılıyorlar. Yani bir çeşit cezalandırılıyorlar.
Geliştirmeyi hedeflediğimiz yeterlik odaklı eğitim sisteminin gayelerinin net ve ölçülebilir bir biçimde ortaya konması gerekiyor elbette ki, neyi yapmaya çalıştığımızı bilelim. Lakin bu türlü bir sistem bireyleri 0’dan 100’e ya da A’dan F’e notlandıran, bir vize bir final ile sonlu olan bir kıymetlendirme modelinin çok ötesinde bir yapılanma gerektirir. Bireyi odağa koyan, onun kendi potansiyelini keşfetmesini, en üst seviyeye çıkarabilmesini, kendi kişiselleştirilmiş öğrenme seyahatinde ilerleyebilmesini hedefleyen bir sistem, bireyi birebir vakitte bilgiyi yalnızca tüketen değil, onu üreten ve kullanan bir yeterliğe getirmeyi maksatlar. Bu sebeple kıymetlendirme sisteminin de süreç boyunca neyi nasıl öğrenmesi gerektiğinin farkında olan, kendi yeterliğini değerlendirebilen bireyler yetiştirmesi amaçların en önde gidenlerindendir elbet ki. Kıymetlendirme de öğretim üzere sınıfın içi ile hudutlu kalamaz. Öğrenen bireylere ulaşabilecekleri, programla hudutlu kalmayan seçenekler sunmalıdır. Süreç odaklı bir kıymetlendirme sistemi yaratabilmenin diğer bir yazının konusu olabilecek pek çok çeşitli araçları var tabi ki. Lakin kendi ferdi gelişim seyahatlerini değerlendirmeyi bilen, kişisel ve profesyonel vizyonlarını belirleyebilen, bunları geliştirebilecekleri kaynaklara nasıl ulaşabileceklerinin farkında olan ve bu seyahati her adımda daha da ileri taşımayı hedefleyen bireyler yetiştirebilirsek daha ne isteriz ki? Gaye muhakkak, maksada ulaşma yolları çeşitli.
Michael Fordyce “Human Happiness” kitabında memnun bireylerin başkalarından çok daha eğlenceli vakit geçirdiğini söylüyor. Eğlenmekten keyif aldıkları çok fazla aktifliğe sahipler ve vakitlerinin birçoklarını eğlenerek, heyecan duyarak ve hoş etkinlikler yaparak geçiriyorlar diyor. O halde karşılık net bir biçimde ortada. Eğitimin öğrenme boyutu da, kıymetlendirme boyutu da bireye mahsus ve keyifli olmalı. Alınacak keyif bireylerin ellerinden gelenin en uygununu yapmaları ve zevk almalarının ötesine geçerek kendilerini aşan bir şeye katkı sunabilmeye de dönüşürse, işte o vakit daha da mana kazanır. Topluma katkıyı sunma dileği taşıyan bireyler için de öğrenme mana kazanmakla kalmaz, bireyin bundan aldığı memnunluğu da yaptığına inancı da artar. 1945 yılında Sony’yi kurduğunda Masaru Ibuka “Kurumsal Amaçların” başına şöyle bir amaç koymuş: “Mühendislerin teknolojik yeniliğin keyfini yaşayacakları, topluma karşı misyonlarının şuurunda olacakları ve tüm kalpleriyle çalışacakları bir iş yeri kurmak”. Ibuka’nın mühendisler için koyduğu maksat bizim öğretmenler için koyacağımız maksada de çok şahane uymaz mı ne dersiniz? “Öğrenme ve öğretmenin keyfini yaşayacakları, topluma karşı vazifelerinin şuurunda olacakları ve tüm kalpleriyle çalışacakları okullar yaratmak”. Aslında öğretmenlik üzere tabiatında mana taşıyan bir meslek için bu hiç de güç bir gaye değil. Ken de diyordu ya eğitimi güzelleştirmenin en güzel yolu ne programa ne de değerlendirmeye odaklanmaktır. Eğitimi güzelleştirmenin en güçlü yolu öğretmene ve onun toplumdaki statüsünü geliştirmeye yatırım yapmaktır diye. Hiç içinde olağanüstü öğretmenleri olmayan kusursuz bir okul gördünüz mü? Göremezsiniz. Mükemmel okulları olmayan mükemmel bir toplum da göremezsiniz.
Yazının en başında kurduğumuz öğretmen yetiştirme sisteminin başarılı bir şeklide işlediğinden nasıl emin olacağız diye sormuştum ya, buna Michelengelo karşılık versin: “En büyük tehlike maksadı çok yüksekte tutup ona ulaşamamak değil, tersine çok aşağıda tutup ulaşmamızdır” diyor Michelengelo. Bizim gayemiz çok yüksek. Öğrenme ve öğretmenin keyfini alan, bu süreci öğrencilerini kendilerini keşfedebilecekleri, özlerine ulaşabilecekleri şahsî bir seyahat haline getirebilen, kendini bilen ve bir diğerine dayanak olabilen bireyler yetiştiren öğretmenlere sahip olmak. O halde Ceddimin açtığı yolda, gösterdiği maksada hakikat ilerlemeye devam. Daha yapılacak çok işimiz, gidilecek çok yolumuz, yetiştirilecek çok hoş öğretmenlerimiz var.“