Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüklerindeki sarsıntılardan sonra bilhassa deprem bölgesinde bulunan ve ayakta kalan yapıların güvenlikleri başlarda soru işaretleri oluşturmuştu. Zelzele bölgesindeki yapılar artçıların da tesiriyle önemli manada hasar görebiliyor. Binalarının inançlı olup olmadığını araştıranlar ise uzmanların açıklamalarıyla birlikte sağlam olmayan yerde bile yıkılmayan binaların sırrını çözmeye çalışıyor. Asırlara meydan okuyan, Mimar Sinan’ın inşa ettiği İstanbul Büyükçekmece’deki Kanuni Sultan Süleyman Köprüsü ile ondan 400 yıl sonra yapılan Dubai’deki 7 yıldızlı Burj Al Arab Oteli’nin temelindeki kazıkların sırrını Karadeniz Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Geoteknik Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Sabriye Banu İkizler anlattı.
MİMAR SİNAN’IN ‘KAZIK TEMELLİ’ ESERLERİ
Osmanlı devleti baş mimarı Mimar Sinan, Yasal Sultan Süleyman’a kıyamete kadar yıkılmayacağının kelamını verdiği bir cami inşa edecekti. Bu cami tıpkı vakitte kendisinin en görkemli yapıtlarından biri olacak ve İstanbul’da meydana gelecek yıkıcı sarsıntılara karşı dimdik ayakta kalacaktı. Sarayburnu Zirvesi üzerindeki Süleymaniye Camii’nin üretiminde 6 metrelik temel çukuru içine binlerce kazık çakıldı. Mimar Sinan’ın kalfalık yapıtı olan Süleymaniye Camii, 5 asır boyunca sarsıntılardan hiçbir biçimde hasar almadan ayakta kalmayı başardı.
Ancak kazık temellerin kullanıldığı tek yapı bu görkemli cami değildi. Üretimi 1567 yılında tamamlanan Yasal Sultan Süleyman Köprüsü, günümüzde Büyükçekmece Gölü’nün Marmara Denizi ile birleştiği noktada sapasağlam ayakta duruyor. Köprünün su üzerindeki ayaklarında da kullanılan kazık temel, sağlam olmayan kum yerlerde dahi yapıların temelini sağlam hale getirdiğinin somut ispatlarından biri.
En az bin 200 yıllık geçmişi olan kazıklı temel sisteminin örnekleri Neolitik Çağ’da bugünkü İsviçre’de insanların saldırganlardan korunmak için sığ göllerin ortasına ağaç kazık çakarak oluşturdukları barınaklarla kayıtlara geçti. Daha sonra Türk mimarisinde Osmanlı Devleti Baş Mimarı Mimar Sinan da yapıtlarında kazıklı temel sistemiyle asırlardır ayakta kalmayı başaran sağlam yapılar inşa etti.
BİRÇOK UNSUR BU KÖPRÜDE İMZA ATILDI
Prof. Dr. Sabriye Banu İkizler, 456 yıllık Yasal Sultan Süleyman Köprüsü ile ilgili, “Zemin şartlarının yetersiz olması sebebiyle daha evvelce göl üzerinde Roma Dönem’inden kalma köprü yıkılmıştı. Farklı uzunlukta ve büyüklükte 4 köprü birbirine yapay adalarla eklenerek toplam 636 metre uzunluğunda ve 7 metre genişliğinde, 28 kemerden oluşan, ayrıyeten seyir köşklerinin de bulunduğu bir yapı inşa edildi” dedi.
Mimar Sinan’ın bu köprüde üretim ve mühendislik açısından birçok birincisi bir ortada kullandığını belirten Prof. Dr. İkizler, “Önce 3 adet yapay ada inşa edildi. Daha sonra köprü ayak ve temellerinin yerleşeceği tabanın sağlamlaştırılması için o periyot ‘sanduka’ olarak isimlendirilen, günümüzde ‘batardo tekniği’ denilen metot kullanılarak ayakların geleceği yerlerdeki sular büyük tulumbalar yardımıyla boşaltıldı. Yere 2.5 metre uzunluğunda 40 bine yakın kazığı şahmerdan yardımıyla çakarak taban güçlendirildi. Üzerine arşın taşları döşenmiş bu usulle kazıklar ve taşlar ortasında elastikiyet oluşturularak yapının zelzeleden ziyan görmemesi hedeflendi” diye konuştu.
7 YILDIZLI OTELDE 400 YIL SONRA BİREBİR TEKNİK
Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki Dubai kentinde bulunan ve 1999 yılında birinci konuklarını ağırlayan 7 yıldızlı Burj Al Arab Oteli de kum yer üzerine kazık temel sistemi kullanılarak inşa edilmişti. Prof. Dr. Sabriye Banu İkizler, otelde kullanılan sistemi şu biçimde anlattı:
“Sadece sonları zorlayan mimarisiyle değil, tıpkı vakitte yer kaideleriyle da inşaat mühendislerini bir epey zorlayacak bir yapı olan Burj Al Arab, Mimar Sinan’ın 450 yıl evvel kullandığı teknikle yapıldı. 321 metre yüksekliğindeki Burj Al Arab, yumuşak kumlu yere 250 adet kazıkla inşa edilmiştir. Mühendisleri birinci etapta en çok zorlayan öge, tabanın kum olması ve yapının su üzerinde yüzüyormuş izlenimini vermesi için binanın su üzerinde yer almasının istenmesiydi. Yapı tıpkı vakitte fay çizgilerinin yakınında yer alıyordu ve suratı neredeyse saatte 144 kilometre sürate ulaşan Basra Körfezi’nin ağır rüzgâr yüklerine maruz kalıyordu. Gökdelenler ve maruz kaldıkları yanal yükler (deprem ve rüzgâr yükleri), yüksek yapıların var oluşundan beri üzerinde düşünülen ve tahlil bulmaya çalışılan hususlardır. Bütün bu riskleri bertaraf etmek için 1.5 metre çapında ve birçok bölgede 45 metre uzunluğunda 250 adet kazıkla temel sistemi tasarlandı.”
ZEMİNDE SIVILAŞMAYA KARŞI 3 SAĞLAMLIK FORMÜLÜ
“Büyük hasarlara sebep olması nedeniyle bilhassa sismik açıdan faal olan bölgelerde inşa edilecek yapıların dizaynında sıvılaşma potansiyelinin öncelikli olarak dikkate alınması gerekir” diyen Prof. Dr. Sabriye Banu İkizler, yer sıvılaşmasının bulunduğu bölgelerde yapıların bu tehlikeden nasıl korunacağını da 3 hususta şöyle anlattı:
1- Sıvılaşmaya yatkın yerlerden kaçınma: Alternatif alanların mevcut olması halinde sıvılaşmaya yatkın olan yerlerden kaçınmak akla gelen birinci ve en ekonomik tedbirdir.
2- Sıvılaşmaya karşı dirençli yapıların inşa edilmesi: Uygun alanların mevcut olmaması üzere nedenlerden ötürü yapıların sıvılaşmaya yatkın olan tabanlar üzerine inşa edilmesi gerekebilir. Bu türlü bir durumda derin temellerin kullanılması yapının sıvılaşmaya karşı direncini artırır.
3- Yerin değiştirilmesi yahut uygunlaştırılması: Sıvılaşma hassaslığı bulunan yerin derin ve geniş bir alanda yayılmamış olması halinde kazılıp yerine sıvılaşma eğilimi bulunmayan bir yer konulabilir. Ayrıyeten yerin doğal durumuna oranla daha sıkı hale getirilmesi için sıkıştırılması, tabanın drenaj kapasitesinin artırılması, bağlayıcı bir katkı gereci ile enjeksiyon ve karıştırma yapılması üzere metotlar sıvılaşmaya karşı direncin artırılmasında kullanılan en yaygın uygunlaştırma usulleridir.