Atatürk’ün, 15. İzmir seyahatinin son durağı olan Bergama’yı haftaya onun Asklepeion gezisi ile sonlayacağım. 13 Nisan 1934 günü, Atatürk’ün, Bergama gezisini Ali İhsan Güngül’ün derlemelerinden izleyelim:
“Yol boyunca ve karşılama sırasında erkekler, gençler, öğrenciler ve başı açık bayanlar, hoş giysili kızlar dikkat çekmektedirler. Lakin Halkevine yaklaşırken ve hatta Asklepion’a gidilirken asıl kalabalıktan farklı, sokak başlarında kümelenmiş bayanlar Atatürk’ün gözünden kaçmamıştır. Bu bayanlar çarşaflı, peçeli görünümdeydi. Elbette Atatürk’ü görmeye gelmişlerdi, ama bekçiler engellemek istiyorlardı. Zira bu kıyafetleri ile Atatürk’ün görmesinden çekiniyorlardı. Parti yöneticileri bu türlü tedbir aldırmış, gözden ırak tutulmalarını düşünmüşlerdi. Ne var ki Atatürk onları görmüş, hem de bayanların itelenip kovalanmak istendiğini fark etmiştir. Kızgınlıkla yanındakilere dönerek; ‘Halkımı benden uzak tutmayın, niye bu türlü davranıyorlar’ diye sordu, güvenlik için diye uydurma karşılıklar alınca, kıyafet ihtilaline uymadıkları söylenmeyince, Atatürk üzere birisi derhal anladı ve ‘halkın bunda kusuru yok, yetkililer vazifesini ihmal etmiş’ diye sert biçimde çıkıştı. Meğer Atatürk, yurt seyahatlerine yanında Afet İnan üzere öğretim üyeleri ile çıkarak halka ileti veriyordu. Zorlamadan, kanun buyruğu yapmadan özendirmek istiyordu. Ona bir yabancı gazeteci sormuştu; ‘Kadınların yasa, buyruk, baskı olmaksızın yüzlerini açmaları nasıl başarılmıştır? Diye ve Atatürk espri, zekâ, yol dolu şu karşılığı vermişti; ‘Evet, hiçbir zorlama, kanun yaptırımı uygulamadık. Biz yalnızca hoş bayanlar yüzlerini açabilirler dedik, hepsi açtı’ demiştir.
Atatürk, antik yerleri gezerken Osman Bayatlı ve Alman Arkeologlar açıklama yapmışlardır. Eski Yunan ve Roma uygarlığı üzerine hayranlık derecesine varan anlatımlar yapıldıkça Atatürk sıkılmaya başladı ve bir orta: ‘Biraz daha kazarsanız, Türkün çarığı çıkar’ diyerek yabancı hayranlığı yerine, Türk kültürüne tartı vermek gerektiğini çok hoş bir biçimde lisana getirmiştir. Üstelik 1934 yılı, Türk Lisan Kurumu’nun en tesirli olduğu yıllardı, öz-kültüre, Türkçeye ve yazımına yılların gölgelemesinden sonra ağır olarak döndüğümüz yılları yaşıyorduk. Herkesin Öz-Türkçe soyadı aldığı 1934’teydik. Osman Bayatlı, Asklepion tiyatrosunda beraberindekiler ve arkeologlarla bildiğimiz fotoğrafını çekilmiştir. Bu fotoğrafta Atatürk’ün yanında Fahrettin Altay, Kazım Dirik, Hacim Muhittin Çarıklı, İzzettin Paşa, Alman arkeologları Hanson, Deubner, Ziegenaus görülmektedir.”
Işıklar onunla…
2 Nisan 2023
Ahmet Gürel
ADD GYK Üyesi