Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Kahramanmaraş’ta 6 Şubat’ta meydana gelen 7.7 ve 7.6 büyüklüklerindeki zelzeleler önemli yıkımlara yol açtı. Toplam 717 bin 614 binanın 90 bin 609’u acil yıkılacak, ağır hasarlı ve yıkık bina olarak belirlendi. Bölgedeki enkaz kaldırma çalışmaları devam ederken bölgede yaşayanlar ise enkazın döküldüğü alanlarla ilgili kimi tasalara sahip. Peki kelam konusu enkaz kaldırma çalışmaları bölge için ne derece riskli? Milliyet.com.tr’ye konuşan Mikrobiyal Ekoloji Küme Lideri ve İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) İnşaat Fakültesi Etraf Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Orhan İnce çarpıcı ortaya konan enkaz raporlarının ışığında bilgiler ve datalar paylaştı.
YIKILAN BİNALAR İNCELENDİ, İŞTE SONUÇ
Prof. Dr. Orhan İnce, şiddetli sarsıntılar yüzünden yıkılan yapılarda gerçekleştirilen incelemede ortaya çıkan dikkat cazibeli detaya dikkat çekti. İnce, sarsıntıların yıktığı binaların inşa yılları incelendiğinde yüklü olarak asbestin (halk ortasında ‘çorak toprak’ olarak söz edilen, aşınmayan ve ısıya ya da kimyasal unsurlara karşı sağlam olan lakin kanserojen içeren madde) yasaklandığı 2010 yılı öncesinde yapılmış olduğunun görüldüğünü vurguladı. Bu durumun yıkılan binalardaki riskin artmasına sebep olduğunu belirten Prof. Dr. İnce, enkazdaki tek tehlikenin yalnızca asbest olmadığına da dikkat çekti. Enkazda pek çok çeşitten atıklarla karşılaşıldığının altını çizen Prof. Dr. İnce, şunları söyledi:
“Deprem bölgesinde oluşan enkaz atıkları incelendiğinde yüklü olarak beton, tuğla, sıva, duvar gereçleri, yer ve çatı gereçleri, alçı dekorasyon gereçleri, inşaat demiri, tesisat materyalleri, cam, pencere ve kapı üzere plastik ve alüminyum profiller ve materyaller, başka metaller, izolasyon gereçleri, ahşap, seramik, mobilya, beyaz eşyalar, paklık gereçleri ve dokumacılık gereçlerini görmekteyiz.”
RÜZGARLA TARLALARA TAŞINIYOR
Asbest, insan sıhhati için nasıl bir tehdit oluşturuyor? Prof. Dr. İnce, 2010 yılı öncesi yapıların yalıtımı için kullanılan asbestin beşerler için kanserojen olmasının yanında tarım ve hayvancılık açısından da önemli bir tehdit olduğunun altını çizdi. Prof. Dr. İnce, hava ve su yoluyla etrafa dağılabilecek partiküllerle ilgili şu ihtarlarda bulundu:
“Bu cins enkaz atıklarının bölgeden uzaklaştırmasında çok ince lifli yapıya sahip asbestin meteorolojik şartlara bağlı olarak rüzgâr ile birlikte mikro partiküller olarak tarım yerlerine taşınması ve toprağı bu halde kirletmesine sebep olabiliyor. Bu yüzden bölgedeki hayvancılığın da olumsuz etkilenmesi bekleniyor. Öbür yandan havaya ve toprağa karışan bu kanserojen partiküller yağışla birlikte yeraltı ya da yüzeysel su kaynaklarımıza karışarak bölge ekosistemindeki mevcut canlı sıhhatini olumsuz istikamette etkileyerek gelecek kuşaklarımızı de riske atacak değerli bir tehlike yaratıyor.”
TOZ VE ASBESTTEN SONRAKİ TEHLİKE KURŞUN
Deprem sonrası enkaz çalışmaları sürerken başta çeşitli toz ve asbest olmak üzere etraf paklığını ve insan sıhhatini tehdit eden en kıymetli atıklardan biri de kurşun. Prof. Dr. Orhan İnce, kurşun içeren inşaat atıklarına ve bu atıkların gerçek temizlenmediği takdirde ortaya çıkacak risklere değindi. Prof. Dr. İnce, kurşunla ilgili, “Enkaz atıkları içinde bilhassa ziraî üretimi ve eser verimliliğini ve insan sıhhatini olumsuz etkileyecek kurşun içeren duvar boyaları da olduğundan bu cins atıkların rüzgâr ya da yağış yoluyla toprağa ve su kaynaklarına karışması kaçınılmaz. Bölgede sarsıntı sonrası oluşan enkaz atıklarının ziraî üretim, hayvan ve insan sıhhati için kısa, orta ve uzun vadede olumsuz tesirler yaratacağı görülüyor” bilgilerini paylaştı.
‘SUYA KARIŞIRSA SALGINLAR BAŞLAYABİLİR’
Prof. Dr. Orhan İnce, yaklaşık 14 milyon insanı direkt etkileyen zelzele felaketinin su kaynakları üzerindeki tesirini de açıkladı. Bölgedeki altyapı sistemlerinin önemli halde ziyan gördüğüne dikkat çeken Prof. Dr. İnce, kirlenmiş suların kullanılması durumunda ortaya çıkacak olumsuz tabloyu şöyle özetledi:
“Su arıtma ve atıksu arıtma ile nizamlı çöp depolama tesisleriyle birlikte isale sınırları, şebeke sınırları, kanalizyon sistemleri, çöp depolama ve toplama hizmetleri münasebetiyle tüm altyapı olumsuz olarak etkilenmiştir. Oluşan atık suların ve atıkların yüzeysel ve yeraltı su kaynaklarına karışması yüksek ihtimaldir. Mevcut çevresel altyapı tesislerinin rehabilitasyonu bitene kadar bölge beşerinin içme ve kullanma suyu gereksinimlerinin denetimli olarak sağlanması çok değerli. Aksi takdirde tifo, dizanteri, hepatit vb. hastalıklara sebep olacağı üzere salgın haline de dönüşebilir.”
100-150 MİLYON ATIK NASIL BERTARAF EDİLİR?
Deprem bölgesinde yaklaşık 100-150 milyon ton atığın oluştuğunu belirten Prof. Dr. Orhan İnce, “Bu ölçüde atığın birebir anda ortadan kaldırılması bir diğer deyişle bertarafı mümkün değil” yorumunda bulundu. Bu atıkların öncelikle ilgili mevzuat kapsamında gerekli mühendislik tedbirleri alınarak süreksiz depolama alanlarına taşınması gerektiğini söyleyen Prof. Dr. İnce, “Atıklar yerinde kurulacak geri kazanım tesislerine alınarak etraf ekolojisinin korunduğu ekonomik geri kazanım sağlanmalı. Sıfır atık yaklaşımı çerçevesinde gerekli mühendislik uygulamaları yapılarak bu atıkların bölgede idaresinin faal bir formda gerçekleştirilmesi gerekiyor” diye konuştu.