Gelecek Partisi’nin İktisat Siyasetleri Lideri Kerim Rota Artı Gerçek’ten Mühdan Sağlam’a verdiği söyleşide seçim iktisadından, piyasa faizi ile Merkez Bankası faizi ortasındaki farka, partisinin iktisat siyasetlerine kadar pek çok soruya cevap verdi.
– Gelecek Partisi’nin iktisat programını incelediğimizde enflasyonist çaba yapılacağını söylüyorsunuz. Ne anlamamız gerekiyor bu enflasyonist çabadan?
“Enflasyon gayret merkez bankasının temel tek vazifesi. Bizim enflasyonla gayretten anladığımız aslında Türkiye’nin yüzde 5 ve altında enflasyona kalıcı olarak geçmesi ve sürdürülebilir yüzde 5-6’lık enflasyon. Enflasyon 1965’ten beri düzgün ölçülüyor. 1966-68 ortasında düşük enflasyon olmuş fakat o vakitten beri bu hiç gerçekleşmemiş. O vakitten bu yana hiç gerçekleşmemiş. Türkiye 1970’lerden sonra yüksek enflasyon patikasına oturdu. Artık de tıpkı risk var. Yüzde 20’den yüzde 80’e çıkan enflasyon tehlikeli. Buna dur demezseniz iş daha makus yerlere sarfiyat.”
‘OCAKTAN SONRA ÜÇ HANELİ ENFLASYONU GÖREBİLİRİZ’
– Tehlikeli bir patikadayız diyorsunuz, yani üç haneli enflasyon görür müyüz?
“Evet, bu anlayışla görürüz. Esasen üretici fiyatlarında de gördük. Gelecek ocak ayından seçim iktisadı güdülecekse bunu görmememiz için sebep yok. O nedenle biz enflasyonu temel ekonomik problemlerden biri olarak gördük, programda da yer verdik. En değerli ayak para siyaseti, sonra maliye siyaseti.”
– Örneğin para siyaseti cephesinde faiz artışı beklemeli miyiz?
“Evet, kesinlikle beklemeniz lazım, bir faiz artışı gerekiyor. Lakin şunu belirtmeliyim, faiz artırmak demek, Türkiye’de uygulanan faizlerin artışı manasına gelmeyebilir. Şunu kast ediyorum: Şu anda Merkez Bankası faizi yüzde 12. Merkez Bankası faizi 12 iken kredi faizleri iki hafta evvel 40’lardaydı. Merkez Bankası’nın prestijli olması, kendi faiziyle orta ve uzun vadeli faizi etkilemesi ve kendi siyaset faizi etrafına tüm faizlerin şekillenmesini sağlar. Bu yapılamadığında istediğiniz kadar “ben faizi düşük tutuyorum” deyin toplumu vatandaşı yüksek faize mahkum ediyorsunuz.”
‘YÜZDE 10’LUK BİR FAİZ ARTIŞI YAPACAĞIZ’
– Buradan devam edelim, diyelim ki bugün seçim oldu ve siz parti olarak ekonomiyi devraldınız. Şu an faiz yüzde 12. Ne kadarlık bir artış yaparsınız?
“10 puanlık bir faiz artışı bence kâfi olur, yani yüzde 22-25 seviyesi. Burada şöyle bir farklı nokta var. Prestijli Merkez Bankası ve prestijli hükümetlerle fakat bu düzeyde tutulabilir. Bugün örneğin AKP faizi yüzde 25’e çıkarsa da enflasyon konusunda birebir başarıyı elde edemez. Bunun için güzel bir toplumsal uzlaşı ve kredibiliteyle gelmesi gerekiyor. Akabinde topluma ileti vermemiz lazım. İki yıl sonra enflasyon beklentilerine bakmak lazım, o da yüzde 25’lerde olacaktır. İşte bu, fakat belirttiğim düzeyde bir faiz artışıyla bu sağlanır.”
‘ENFLASYONDA TEK HANE İÇİN EN AZ İKİ YIL GEREKLİ’
– İktidardasınız ve faizi artırdınız. Enflasyonu da şu anki haliyle devraldınız yani yüzde 80. Hedeflemeniz ne olacak bu durumda?
“Yüzde 80’ele aldığımızı varsayıyorsak, bence tek haneye gidebilmek için en az iki seneye gerekiyor. Geçen yıl bu vakit bunu konuşuyor olsaydık çok rahat bir yıl derdim. Geçen yıl bu vakitlerde yüzde 18 enflasyonla bunu konuşuyor olurduk. Bu iki yılın birinci yılı toplumsal uzlaşıyı toplamakla geçebilir.”
– Hükümet faiz artışının münasebeti olarak ihracatta Çin modeli dediği ve liranın kıymet kaybına dayanan modelle gitmişti. O vakit bu model terk edilecek , pekala ihracat ne olacak?
“Şu anki iktisat idaresinin uyguladığına model demek iltifat olur, buna teşebbüs diyorum ki çoktan başarısız oldu. Bu aslında 21 Aralık’ta, Kur Muhafazalı Mevduat Hesabı’nın (KKM) ilanıyla başarısız oldu. Bu başarısız siyasete bir devlet garantisi verildi, onunla bu günlere ülke taşındı. Değindiğim, faiz artışı, itimat artışını sağlayacak, akabinde yabancı sermaye girişi olacak, yani Türkiye’ye birkaç sene nefes aldıracak bir devir.
İhracattaki duruma bakarsak, Türkiye ucuz ve katma kıymeti olmayan bir ihracat yapıyor. Rekabetçiliğini kaybediyor. Kur bu kadar artmasına rağmen ÜFE ile bakarsak gerçek kur endeksi 2021’in başından daha geride. Şu anda ihracatçının rekabetçiliği kalmadı. Kurun yüzde 30-35 artacak ki geçen yılın 21 Aralık düzeyine gelebilsin.”
‘TÜRKİYE’DE VERGİ TEŞVİKLERİ TOPLANANIN DÖRTTE BİRİ’
– Bu noktada birtakım ekonomistler, şirketlerin kârlarını gündeme taşıdı. Şirketlere dönük vergileri konuşuluyor. Sizin programınızda da var. Vergi konusunda ne düşünüyorsunuz?
“Biz baştan aşağı vergi sisteminin değiştirilmesini ya da bir vergi ıslahatının açıklanması gerektiğini düşünüyoruz. Vergi ıslahatını tek başına açıklamak kâfi olmaz. Bir iktisat programının, tıpkı Kemal Derviş devrinde yapıldığı üzere, tek günde tek seferde açıklanması gerektiğine, ondan sonra da şeffaf bir biçimde toplumun bunu takip edeceği bir modele muhtaçlık var. Vergiyi ilan ettiğiniz gün, kayıt dışıyla gayret, para siyaseti, istihdam siyasetindeki ıslahatı tıpkı gün açıklayacaksınız ki hepsi birbirini tamamlasın.
Türkiye’de vergi teşvikleri ve istisnaları toplanan vergilerin yüzde 25’i. Türkiye 4 lira vergi toplamak için yola çıkıyor lakin sene başında bunun 1 lirasından vazgeçiyor, üstelik bu şeffaf biçimde açıklanmıyor. Birtakım şirketlere mi yoksa nitekim gerekli olan kalemlere mi gidiyor aşikâr değil. Örneğin engellilerin ÖTV ödemeden araç alması da bu teşviklerin içinde. Ancak üç beş firmaya verilen büyük teşvikler de içinde yahut Akkuyu Nükleer Santrali’ne verilen teşvik de bunun içinde.
Biz bu yüzde 25’in bir plan çerçevesinde yüzde 5’e indirilmesi gerektiğini düşünüyoruz. O yüzde 5’i de gerçek yere verip onu da verimli takibini düşünüyoruz. Aslında 25 kötü bir oran değil, hatta vergi teşviki için yüksek oran. Lakin Türkiye buradan sahiden de bir katma paha elde etmiyor. Yani vergi istisnalarının tekrar düzenlemesiyle bir vergi artışı geliri olacak kesinlikle. Bunu yaparken kayıt dışıyla çabayı de ayakları yere basacak halde açıklamak gerekiyor. Bu aslında Türkiye’nin kamu kaynaklarını artıracak. Fakat bunu yaparken de toplumsal yardım ya da emeklilikte yaşa takılanlar siyasetini açıklamanız gerekiyor ki bunlar birbirini desteklesin.”
‘EYT BİR YOKSULLUK SORUNU’
– EYT dediniz, parti programınızda da bu vardı. Oradan devam edelim, hükümet de seçimle bir arada ‘bu bahiste çalışmam var’ dedi. Siz ne yapacaksınız EYT ile ilgili?
“EYT dernekleriyle çalıştık, bağımsız bir araştırma kuruluşuna da EYT’liler ilgili bir araştırma yaptırdık. Hükümet emeklilikte yaşa takılanların durumu ve kaç kişi olduklarını açıklamıyor. Orada da şeffaf değil. Dernekler de lakin kestirim yürütüyor sadece. Bilgilere dayalı bir tahlil sunduk. EYT, bir erken emeklilik talebinden daha öte bir yoksulluk sorunu. İstihdam piyasasının böylesine daralmışken, gençler dahi işsizken, 45-50 yaşındaki insanların bir daha istihdam piyasasına katılmasının güç olduğunu kabul etmek gerekiyor.
Üç kademli bir teklif sunduk. Bu teklifle ulusal gelirin binde sekizi kadar her yıl bütçeye ekstra yük binecek, lakin bu 6-7 yıllık bir devir için geçerli. Ondan sonra sıfırlanacak. Aslında EYT sorunu bir ‘curve’ sorunu . 2024-2025’te esasen emekli olmaya hak kazanacaklar ve bu bitecek. Aslında ulusal gelirin binde 8’i bugün itibariyle sene başındaki bütçe olarak 100 milyarlık bir sayı. Böylelikle sorun kökünden çözülecek. Bütçe kaynağı yaratılacak, SGK’dan rastgele bir kaynak çıkmayacak.”
“HÜKÜMET KONUT FİYATLARININ ARTIŞINA BİLEREK GÖZ YUMDU”
– Yoksulluk meselesinin bir başka boyutu da konut sorunu. Barınma hakkı hiç olmadığı kadar tehdit altında. Hükümetin duyurduğu bir toplumsal konut projesi var. Konut sorunu hakkında ne düşünüyorsunuz?
“Barınma sorunun, kira ve konut alımının zorlaşmasının para siyasetiyle alakalı. Neredeyse birebir münasebet var. Şayet siz prestiji olmayan paranızı enflasyona karşı daha düşük faizle baş başa bırakırsanız, Türkiye’de konutun alternatif yatırım aracı olduğu bu artışa neden olursunuz. Artık bunun şuurlu yapıldığını düşünüyorum. Konut tarafında prestijli bir para siyaseti ve enflasyonla gayret ile sonuç alınabilir. Bu olmadan öbür tahliller palyatif olarak alır.
Bize öncelikle katiyen uzun vadeli krediyle konut sahibi olunması gerektiğini düşünüyoruz. Bu da kritik eşik, Türkiye faizlerin yüzde 7-8’lere düşmesi durumunda konut kredileri de yüzde 50-60’a düştüğü noktada esasen önemli manada konut sahip olma imkanı yükseliyor. Yoksulluk dediniz, TOKİ müracaatları dikkate alındığında İstanbul’da 16 bin liranın altında geliri olanlar, Türkiye genelinde 14 bin liranın altında geliri olanlar başvurabiliyor. Devlet kendisinin yoksulluk sonunu 16 bin olarak görüyor. Bu kapsamda Türkiye’nin yüzde 85’i esasen fakir.
Aslında TOKİ’nin önerdiği, yani memur maaşlarına endeksli bir krediyi ödemek mi kolay yoksa bankadan aylık 0.80-0.90’la 10 yıl boyunca sabit kalacak bir taksiti ödemek mi? Elbette ikincisi. Bu türlü bakarsanız, devlet şunu yapıyor sanayiciye enflasyon -60-65 ile kredi uyguluyor. Fakat 250 bin fakire enflasyon artı 2, enflasyon +3 ile mesken imkanı sunuyor. Memur maaşının üstüne enflasyon konuluyor. Onu alacak vatandaşların enflasyonun üzerinde bir gelirinin garanti olması gerekiyor. O nedenle bu model yanlışsız değil. Hakikat model, konut kredilerini makul bir yere çekersiniz ondan sonra devlet olarak toplumsal konutlarda da sıfır faiz uygularsınız. Böylelikle rastgele bir atış olmadan o toplumsal konutlara sahip olacak beşerler bunu alabilir. Lakin 250 bin konut az olmamakla birlikte 2 yıl içinde konut gereksiniminin yüzde 5-6’sı demek. İki yıl sonra devreye girecek. O nedenle devletin konut işinde ana oyuncu olmasının mantığının olmadığını düşünüyoruz.”
‘6’LI MASA BİR İŞBİRLİĞİ MASASI ŞİMDİ BİR İTTİFAK MASASI DEĞİL’
– Sizin partiniz de ‘6’lı masa’ olarak bilinen muhalif partilerin içinde yer alıyor fakat iktisat programlarında farklılıklar dikkat çekiyor. Neden bir ahenk yok, ne oluyor?
“Birebir bağlantımız çok, lakin bu 6 partinin iktisat kurmayları bir ortaya gelmedi. Burada genel liderlerden bu iradenin gelmesi gerekiyor. Siyasi partiler ortasındaki münasebetin birincisi diyalog, ikincisi işbirliği üçüncüsü ittifak. 6’lı masaya diyalogu geçti, işbirliği masası ancak şimdi ittifak masası değil. Lakin şimdi ittifak masası değil, o denli olacak doğal. Ortak cumhurbaşkanı adayını açıklayacaklar ve muhtemelen seçim ittifakı da olacak. Bunun içinden bir ya da iki ittifak mı çıkar mı bilmiyorum lakin ittifak çıkacak. Bu türlü olunca şimdi seçime dönük ortak bir iktisat programı için emsal bir öbür siyasetler için önderler adım atmadı. Başkanlar şu anda devletin yapısı, idare biçimiyle ilgili dokumanlar üretildi. Artık bu icracı dokümanlar için vakit geldi.”