Efnan Atmaca – Buket Uzuner’in Defne Kaman’ın tabiat ve adalet için verdiği savaşı anlattığı dörtlemesi sona erdi. Son kitap “Ateş”te Mardin’i mesken tutan Uzuner, bu masalsı kentin efsanelerini de yeni maceraya ekliyor. Kitabın odağında mülteci sorunu var. Defne Kaman evvel kendini seçen öksüz bir mülteci çocuğu kurtarıyor. Sonra da tüm mülteciler için çalışmaya başlıyor. Elbette onun bu gayretini alkışlayan kadar ona kızan da var. Tehditler çoğalınca Defne ve küçük kız Nar kayboluyor. Başta Umay Nine olmak üzere tüm dostları da onları aramaya Mardin’e gidiyor. Yeni iki karakter daha katılıyor onlara: Havinyaz ile Ali Werther. Tabip Ali Werther yarı Alman yarı Türk bir kahraman ve onun yaşadıklarıyla mülteci probleminin muhtemel sonuçlarının neler olabileceğini tartışıyor kitap. Tabiatın yunus, geyik ve kartal aracılığıyla koruduğu Defne’yi bu sefer bir at kolluyor. Pegasus’un Türk mitolojisindeki karşılığı, kız kardeşi Tulpar. Bu veda macerası tüm seriyi de özetler nitelikte.
“Tabiat Dörtlemesi”ni “Ateş” ile tamamladınız. Bu romanlarda Türk mitolojisi, Şamanlık üzere kültürümüze ilişkin öğeleri anlatıyorsunuz. Ne oldu da özümüzdeki bu bedellerle bağımız koptu?
Dünyada tahminen de kendi mitolojisini bilmeyen tek milletiz. Halbuki mitoloji her milletin kendi anadilinde kendi kültürüne ilişkin sembollerle kendi endişelerini, hayallerini anlatarak binlerce yıl lisandan lisana taşıyan çok değerli bir aidiyet mirası, kültür hazinesidir. Bu yüzden tıpta ‘psikomitoloji’ diye bir bilim var. Kendi kökünden kopan kültürler uzun yaşayamaz, erir, asimile olur, kaybolur. Biz, Yunan mitolojisinden Pegasus’u, Diyanet Vakfı’nın “İslam Ansikloperdisi”ne nazaran ‘Hz. Peygamber’in miraca çıkarken istifadesine sunulan vasıtaların birincisi olarak’ bahsedilen Burak’ı biliyoruz lakin kendi mitolojimizdeki kanatlı at Tulpar’ı bilmiyoruz. Hades’i biliyoruz lakin kendi Erlik Han’ımızı bilmiyoruz. Tabiat ve doğum tanrıçası Artemis’i biliyoruz kendi Umay Ana’mızı bilmiyoruz. Uzun bir liste var zira Türk mitolojisi “Manas Destanı”ndan Dede Korkut’a, Huban Arığ’dan Oğuz Kaan’a varlıklı bir mitolojidir. Edebiyat sanatı aslında mitolojinin çağdaş biçimidir. Birinci felsefeciler, varlığın ve şuurun manasını birinci sorgulayanlar mitleri kuran nine ve dedelerimizdi. Bin yıl evvel yeterli ve ahlaklı devlet idaresi için öğütler veren ve Karahan Türkçesiyle yazılmış “Mutlu Bilgiler Kitabı” olan “Kutadgu Bilig”i merak bile etmiyoruz zira bize bunlar öğretilmiyor. Neden kendi mitolojimiz bize öğretilmiyor ve bunun kime faydası var? “Ateş” romanında bu da tartışılıyor.
Dörtlemeye 2008’de başladınız. Tabiatla ahenk içinde yaşamayı seçmezsek sonumuzun vahim olduğunu söylediniz. Bu süreçte ne kadar öngörülü olduğunuzu da gördük. Pandemiydi, kıtlıktı, susuzluktu derken yaşananlar ortada. Tabiat beşerden intikam mı alıyor? İnsan hiç mi ders almadı?
İnsan ders alabilen bir canlı değil. Yaşadıklarım, okuduklarım, dinlediklerim ve kendi zaaflarımdan öğrendiğim en kıymetli şey, insanın başına gelen ve gelmiş kötülüklerden ders alabilecek kapasiteye sahip bir canlı çeşidi olmadığıdır. Elbette istisnalar var; bizi uyaranlar, bilgeler, akıllılar lakin her çağda ve kültürde istisna olacak kadar azdır sayıları. Bu bahis hakkında felsefeciler ve beyin-sinir bilimciler çok uzun vakittir çalışıyor, düşünüyorlar. Yaşanan her felaketten sonra hayatta kalanlar kısa bir müddette, bir-iki jenerasyon içinde başlarına gelenlerin nedenlerini büsbütün unutur ve kaldığı yerden birebir yanlışları sürdürmeye devam ediyorlar, ediyoruz. Resmî insanlık tarihinin zaferler, fetihler, küllerinden doğuşlar diye allayıp pulladığına değil, gerçeğe bakınca maalesef cinsimizin aptal değil, açgözlü, zalim, bencil ve çok kıskanç olduğunu görüyoruz. Şayet “Ne yapabiliriz?” diye sorarsanız zaten çoktan evrilmeye başladığımızı ve muhtemelen sapiens’ten cyborg’a yani diğer bir çeşide dönüşmekte olduğumuzu söyleyebilirim. Umarım o insan tipi vicdanlı bir canlı olur!
Defne Kaman ve dostlarını birlikte tutan gönül gözüyle birbirlerine bakmaları ve yardımlaşmaları. Bu bilgeliğe nasıl ulaşacağız biz?
Hayat en bencil ve sevgisiz insanı bile bir gün kendi problemleri üzere diğerlerinin da sıkıntıları olduğunu kavramak zorunda bırakıyor. Bu şahıslar çoğunlukla yalnızlık dehşetinden, mecburen bunu yapıyorlar. Biliyorsunuz, “Ateş”te birkaç karakter bu kavrayışı sancılı biçimde yaşıyor. Sevdiklerimizin problemlerini nitekim dinlemeye başlarsak bunun bizim kendi iç dünyamıza da düzgün geleceğini artık hormon ve hudut bilimi de kanıtlıyor. İsmine diğerkâmlık, özgecilik (alturizm) denen, ‘başkalarının faydasını da kendi faydası kadar gözetme, öteki insanlara maddi yahut manevi ferdî çıkar gözetmeksizin faydalı olmaya çalışmanın insanın bağışıklık sistemini güçlendiren oksitosin hormonunu artırdığı söyleniyor. Ben yalnızca nörobilimcilerin yalancısıyım(!).
Kız Sevinci: Uygarlığın Ana Gücü
Kitapta Defne Kaman ile dostlarını okura emanet edip veda ediyorsunuz onlara. Fakat biz Ayperi’den sonra tekrar bir bilge adayı Nar ile tanıştık bu kitapta. Onların yaşadıklarını yeniden anlatacak mısınız bize?
Defne Kaman ve Umay Nine’yi seven okurlar benden yıllardır çocukları için mitoloji ve tabiat bahisli, Küçük Defne ile Genç Umay’ın Maceraları’nı yazmamı istiyorlar. Bu türlü bir gereksinim olduğunu ben de düşünüyorum lakin elimde geçen yıl başladığım iki kitap var.
Kitapta “Kız Ateşi”nden dem vuruyorsunuz, dünyayı güzelleştiren bayan sevincinden. Bayanlar mı değiştirecek dünyayı sizce? Ne vakit alacak bayanlar erki ellerine?
Benim yıllardır kullandığım bir kavram bu. Aslında buna “Kız Sevinci: İnsan Uygarlığının Ana Gücü” diyorum. “Kız Neşesi”, hepimizin uygun bildiği, varlığını çabucak tanıdığımız, en karanlık ve umutsuz vakitlerde ışığını görünce yüzümüzün aydınlandığı, kaygılara deva, açlara aş, hastalara şifa, konutun, ocağın, hayatın devamlılığı ve rahmetini sağlayan güç kaynağının ismidir. İnsanlığın her çağında yaşanmış bütün savaşlar, yıkımlar, salgın hastalık; afetlerden sonra ortaya çıkan yokluk, kıtlık, yangın, acı, açlık, hastalık ve felaketlerden sonra ateşi yakan, etrafına çocukları ve yaşlıları toplayan, gerekirse taş kaynatıp sıcak çorbaymış üzere içiren, otlardan lapa yapıp yaraları saran, ninni, kıssa ve türkü-şarkıyla ruhları saran bayanların hayatı ebediyen yine kurma ve sürdürülebilir kılma güçlerinin ismi “Kız Neşesi”dir.
Çok şahsî bir merakım. Umay Bayülgen üzere bir ninem olsun çok isterdim. Galiba en çok onun öğütlerinden ayrıldığıma üzüldüm. Siz kimden esinlendiniz Umay Nine karakterini yaratırken ve sizin için onun en değerli öğüdü neydi?
Umay Nine, bayanların içinde var olan bilgenin, vicdanın ve aklın sesi, bizde “Anadolu Kadını” denen eski Türklerin ‘Kam’ı, ak saçlı bilgesi Kocakarı, Tabiat Ana’nın sağduyusu ve sedası. Yaşımız ilerledikçe biz bayanlar hepimiz onu duymaya başlıyoruz lakin çok az bayan onu dinliyor. Umay Nine, “Unutma, insan yaşadıkça umudun ve aklın ateşi sönmez. Gerisi sana kalmış” diyor, daha ne desin?