Sağlık harcamaları genelde mecburî masraflar olarak görülüyor. Pekala ömrünüze birkaç yıl ekleyebilecek olsaydınız, bunun için paranızın ne kadarını harcamak isterdiniz? Yapılan araştırmalar, sağlıklı beslenerek 17 yıla kadar daha uzun yaşayabileceğinizi gösteriyor. Pekala insanlığın bu sıhhatsiz yemek isteği son bulacak mı? Tahminen lakin bu hayli sürecek.
YİYECEK DÜŞKÜNLÜĞÜ GENETİK OLABİLİR
Yağlı ve şekerli besinler, geçtiğimiz 200.000 yıldır bulması güç, bulunduğunda da çabucak mideye indirilmesi gereken şeylerdi. Yağlar beden sıcaklığını müdafaamızı sağlarken, şekerler güç veriyor. Dahası, bu yiyecekleri tüketmek için programlanmışız.
Populer Science Türkçe’de yayınlanan çalışmanın ayrıntılarına nazaran yağ ve şeker yediğimizde beyindeki ödül merkezleri çalışıyor. Bilim insanları bu yiyeceklere olan düşkünlüğümüzün ne kadarının genlerden kaynaklandığını öğrenmeye çalışıyor. Obezitenin kalıtımsal bir durum olabileceği düşünülüyor.
Bilim insanları şimdi yiyecek düşkünlüğünün ne kadarının genetik, ne kadarının öğrenilmiş davranış olduğunu bilemeseler de; bu hastalıkla ilgili 100’den fazla gen saptadılar.
Önü alınamaz yeme isteğine kelam geçirmek için öncelikle bu genleri sonraki nesillere aktarmaktan vazgeçmemiz gerekiyor. New York’taki Amerikan Tabiat Tarihi Müzesinde çalışan evrimsel biyolog Rob DeSalle’a kalırsa bu iş hayli bir vakit alacak. İstikrarsız beslenmeyle ilgili sıkıntılar orta yaşlıları etkiliyor.
Onların da birden fazla aslında çocuk yapmış ve genlerini aktarmış oluyor. DeSalle, kalp hastalıkları ve 2. tip diyabet üzere obeziteyle bağlı hastalıklara yakalanan genç ve çocuk sayısı arttıkça, çocuk yapacak kadar yaşayabilecek olanların sayısının azalacağını düşünüyor. Bu da ziyanlı yiyeceklere düşkünlük genlerinin daha süratli ayıklanmasını sağlayacak. O denli bile olsa 100 genin tamamının ayıklanması mümkün gözükmüyor.
Dahası, obeziteyle ilgili genler ölümcül de değiller. Orak hücre anemisine ya da kistik fibrozise yol açmıyorlar. DeSalle, bu hastalıklara yol açan berbat genler bile bu denli vakittir aktarılıp durduysa o kadar makûs olmayan genlerin daha uzunca müddet varlığını sürdüreceğini düşünüyor. Evrim, sonuçları milyonlarca yılda görülen, karışık bir olay. Ekseriyetle çeşitlerin davranışlarındaki değişikliklerin gerisinden geliyor.
Çok değil, daha 50 yıl öncesine kadar yağlar ve şekerler hakikaten hayatta kalmamızı sağlıyordu. Akabinde fast food furyası alıp başını gitti ve yalnızca ABD’deki obezite ölçüsü 1960 ile 2007 yılları ortasında üçe katlandı. Harvard Üniversitesinde çalışan insan evrimi biyoloğu Katie Hinde, yarım yüzyılın “binlerce yılın birikimini değiştirmek için kâfi olmadığını” söylüyor. Ama yağlı ve şekerli besinlere genetik bir düşkünlüğü olanların hepsi şişman olup çıkacak diye de bir kural yok.
“Genleriniz yazgınız değildir” diyor DeSalle. Mesela uçlarda bir örnek olarak fenolketonüri hastası birini ele alalım. Bu metabolizma bozukluğunda insan bedeni fenilalanin aminoasidini parçalayamıyor ve fenilalanin içeren besinleri (yumurta ve fıstık gibi) tükettiğinde zeka geriliği bile ortaya çıkabiliyor. Lakin bu besinlerden uzak durarak tehlikeden de korunmak mümkün.