Khosro Kalbasi Isfahani
BBC İzleme Servisi
İranlı güvenlik vazifelisi, protestocuya “Telefonunun şifresini gir!” diye bağırdı.
Her bir bağırışa bir de yüze atılan yumruk eşlik ediyordu.
20’li yaşlarının başındaki genç adam, Ekim ayında başşehir Tahran’daki şovlar sırasında tutuklandı. Yaşadıklarını şöyle anlatıyor:
“Güvenlik güçleri bir bayanı gözaltına alıyordu. Onun kaçmasına yardımcı olduktan sonra, polisler beni yere yatırdı.
“Sonra iki polis ayaklarını sırtıma ve yüzüme koyarak beni yere yapıştırdılar. Üçüncü bir polis beni birkaç dakika boyunca dövdü.”
Daha sonra durup, telefonunu istediler. O da verdi.
Cep telefonunun şifresini de aldıktan sonra, bir minibüse konuldu.
Güvenlikleri için, yazda bu göstericinin ve oburlarının ismini gizli tutacağız.
BBC’ye yaptığı açıklamada “Bir öteki polis beni dövmeye devam ederken, telefonumu açıp, karıştırmaya başladılar. Birkaç dakika sonra ‘temiz’ diye bağırdı. Sonunda gitmeme müsaade verdiler” dedi.
Protestocu, polislerin şovları çekip çekmediğini denetim etmek için yalnızca fotoğraf galerisine baktığını söyledi.
Telefonunda aksiyonlara ilişkin bir imaj olsaydı, başka birçok hareketçi üzere “devlete karşı propaganda” suçlamasıyla karşılaşabilirdi.
İran rejimi, bu kabahati daha da ağırlaştırmaya çalışıyor.
Meclis, “suçların” manzarasını çekip, paylaşmayı kabahat haline getiren bir yasa tasarısını görüşüyor.
Tasarı, beş yıla kadar mahpus cezası öngörüyor ve tüm “yasa dışı” şovların yasa kapsamına alınması bekleniyor.
Meclis tıpkı vakitte, protestocuların önde gelen destekçilerinden ünlülerin de susturulması için ceza yasasının değiştirilmesi üzerinde çalışıyor.
Bir ünlü, karışıklığa neden olabilecek rastgele bir “yalan açıklama” yaparsa, 15 yıla kadar mahpus cezasına çarptırılabilecek.
İran’ın dini başkanı Ayetullah Ali Hamaney, “sanal dünyayı” bir cephe olarak tespit etti ve birçok defa yetkili makamlara “düşmanların taarruzlarına karşı koyma” daveti yaptı.
Hamaney, her cins muhalefetin ABD ve müttefiklerinin işi olduğunu söylüyor.
Bir diğer genç aksiyoncu, hem kendisinin hem de oburlarının telefon şifrelerini vermeleri için “tecavüz, infaz ve aile üyelerinin tutuklanmasıyla” tehdit edildiğini söyledi.
Bu hareketçi, Eylül’de ayında 300 kadar protestocuyla birlikte bir depoda gözaltına alınmıştı. Daha sonra “itiraf” imzalamaya zorlandılar.
İran yargısı ayrıyeten, mevt cezasına çarptırılan bir gencin suçluluğunu “kanıtlamak” için, Instagram öykülerinin ve internet üzerinden diyaloglarının kelamda ekran manzaralarını yayımladı.
19 yaşındaki Muhammed Boroughani, bir polisi bıçaklamak ve halkı aksiyonlara katılmaya teşvik etmekten, “Tanrı’ya karşı düşmanlık” suçlamasıyla karşı karşıya kaldı.
Ocak ayında halk, toplumsal medyada örgütlenip, yattığı hapishanenin önünde aksiyonlar yapınca, evrakı tekrar incelenmek üzere Yüksek Mahkeme’ye geri gönderildi.
Harvard Üniversitesi’nde teknoloji, hukuk ve insan hakları araştırmacısı olan Afsaneh Rigot, cep telefonlarının “suç mahalline” dönüştüğünü söylüyor.
Rigot, 10 yıldır Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da LGBTQ’ların kovuşturulmasında dijital delillerin kullanılmasını inceliyor.
“Bu taktiği, bilhassa baskıcı ülkelerde devlet ve kolluk güçlerinin fikir, söz ve hatta kimlik kabahatlerini kovuşturmada kullandığını görüyoruz” diyor.
Rigot, fotoğraf, görüntü ve hatta uygulamalar üzere “sıklıkla yasa dışı” yollardan elde edilen dijital ispatların, somut kanıtlar olarak görüldüğünü vurguluyor.
Daha sonra da, birinin internet geçmişi en uygun ihtimalle ikinci derece delil olabilecekken, göstermelik davalarda rejimin tezlerinin desteklenmesinde kullanıldığını belirtiyor.
İran makamları, aksiyoncuları infaz etmeye başladıktan bu yana, sokak şovları daha az görülmeye başlanırken, hareketlerin merkez üssü cenazelere kaydı.
“LBGTQ’ları, kanıyı ve direnişi hata kabul eden yerlerde masumiyet karinesi diye bir şey yok”
Hedef gözeten aramalar
Elektronik aygıtlara arama müsaadesi olmadan ve yasal prosedürlere uyulmadan el konuluyor.
Tahran’da bir gazetecinin konutu geçen Ekim’de 10 kadar İstihbarat Bakanlığı görevlisince basıldı. Gözaltına alındı ve haftalarca tutuldu. Lakin bu baskından etkilenen bir tek o değildi.
Sivil vazifeliler, 40 yaşın altındaki herkesin telefonuna el koydu ve aygıtları aradı.
Baskında bulunan gençlerden birisi, BBC’ye yaptığı açıklamada, WhatsApp, Telefram ve Instagram’daki konuşmalarının incelendiğini, toplumsal medya paylaşımlarına da bakıldığını, lakin asıl olarak fotoğraf galerisine odaklanıldığını anlattı:
“Görevlilerden biri, aile fotoğraflarımdan birindeki bir bayanın ‘alışılmadık’ giysisini sordu.
“Görevliyle, bunun mahrem aile fotoğraflarım olduğunu söyleyip, tartışmaya başlayınca, grubun başkanı müdahale etti ve ‘Sadece protesto fotoğraflarına bak! Şahsî fotoğraflara bakma’ dedi
“Tek istedikleri, dünyanın protestoların görüntü kayıtlarını görmemesiydi.”
İran’da rejimin medya üzerinde de çok güçlü bir kontrolü var.
Tüm kanallar devlet tarafından denetim ediliyor ve devlet dayanaklı gazeteler resmi argümanları tekrarlıyor.
Devlet ayrıyeten, hükümetin siyasetlerini eleştiren yayınları susturmak için, yasakları, tehditleri ve gözaltıları da kullanıyor.
Konvansiyonel medya susturulduğu için, birçok İranlı haber almak için ülkeye yayın yapan uydu kanallarını ve interneti kullanıyor. İran hükümetinin datalarına nazaran, interneti en çok kısıtlayan ülkelerden biri olsa da 84 milyonluk nüfusun % 70’i internet kullanıyor.
Ülkede tüm tanınan toplumsal medya platformları ve iletileşme uygulamaları yasaklı.
Bu kısıtlamaları aşmak için beşerler VPN kullanıyor ve devlet bu sistemleri de amaç alıyor.
Afsaneh Rigot, bunların hiç birinin yeni olmadığını söylese de, kaybedilebileceklerin büyüklüğüne dikkat çekiyor ve “Otoriter bir idarenin elinde dijital deliller çok tehlikeli bir silahtır” diyor.