“Protesto Tasarımı” (Protest Gestalten) standı eylül ayından bu yana Ulm’da büyük ilgi görerek sergileniyor. Otoriter güçlere Başkaldırı, Direniş ve Sivil İtaatsizlik tarihî süreç içinde çeşitli ülkelerde nasıl biçimlendiriliyor? Bu tema görsel sanatlarda, fotoğraf, grafik tasarım, foto montaj, afiş ve posterlerler, el ilanları, duvar yazıları, görüntü yerleştirmeleri, animasyon sinemalarında nasıl ele alınıyor? Barış, demokrasi, etraf, direniş, insan hakları, bayanlara özgürlük ve eşitlik üzere izlekler nasıl gündeme geliyor? Direniş hareketlerinin içinde hangi göstergeler, simgeler ve kodlar, sloganlar nasıl kullanılıyor? Ulm’da Nisan 2023’e kadar kadar sürecek olan bu politik sergiyi izlerken şiddet dolu bir dünyada direnişin farklı yüzleri ve boyutlarıyla karşılaşıyoruz. Fakat çok çarpıcı ve düşündürücü olan bu sergiyi dolu dolu yaşayabilmek için uygunca vakit ayırmak gerekiyor, zira bu türlü bir stantta toplumsal, politik ve tarihi artalan bilgileri ister istemez kıymet kazanıyor.
KADINLARIN VAR OLMA MÜCADELESİ
Serginin en çarpıcı yanı şimdiki çatışmalara ve savaşlara geniş çapta yer vermesi. Beni bu stantta en çok etkileyen ülkesinden kaçmış olan İranlı müellif ve sanatçı Jinoos Taghizadeh’in İran Günlüğü oldu. Tanıdıklarının, arkadaşlarının yaşadıklardan derlediği ve resimlendirdiği İran Günlüğünü okurken kendimi birden aylardır süren aksiyon hareketinin içinde buldum.
Dört aydır bayanlar İran’da hayatları kıymetine tarihi yazıyorlar. Bizde ısıtılıp ısıtılıp öne sürülen başörtüsü simgesi siyasi bir oyuncak haline gelirken, İran’da bayanların var olma savaşına dönüşüyor. Bayanın kapatılmasına karşı hareketlerde bizi artık yok saymayın, biz görünür olmak istiyoruz bildirisi veriliyor. İranlı bayanların zarurî başörtüsüne hayır aksiyonuyla başlayan başkaldırıları şiddet dolu İslam idaresine karşı bir protestoya dönüştü.
Üniversite öğrencileri yerleşkelerde protesto şovları yapıyorlar, esnaflar kepenklerini kapayarak aksiyonlara dayanak veriyor. Gençler cep telefonlarına kaydettikleri tüyler ürpertici imajları bütün dünyayla paylaşıyor.
22 yaşındaki protestocu Mehsi Amini’nin polis tarafından gözaltında öldürülmesinden sonra çığ üzere büyüyen harekete toplumun her kısmından, her yaştan yalnızca bayanlar değil erkekler de katılıyor. Devlet televizyonunda ise Amini’nin dövüldüğü yalanlanarak genç bayanın uyarılmak ve eğitilmek üzere karakola götürüldüğü orada kalp krizi geçirdiği sav ediliyor.
Ancak ailesi Amini’nin hiçbir sıhhat sorunu olmadığını söylüyor.
İRAN GÜNLÜĞÜ
Bu olaydan sonra yüzlerce kişinin öldürüldüğü, binlerce kişinin yaralandığı ya da göz altına alınıp tutuklandığı sokak çatışmaları gün geçtikçe daha da yaygınlaşırken, Avrupa ülkeleri olup bitenlere her zamanki üzere sessizce seyirci kalıyor. Bu yazımda İran Günlüğü standından birtakım anları okuyucuyla paylaşıyorum: “Yazar ve gazeteci Sepideh Resnou işine giderken tutuklandı. İki hafta sessizlikten sonraişkence görmüş mosmor bir yüzle televizyonda pişman olduğunu söyledi…”
“Geleceği anlattığımı hayal ediyorum. Ya Mahsa cinayeti unutulursa? Her şey tekrar eskisi üzere normalleşirse, sıradanlaşırsa unutmayı anlatacağım, bir acının öteki acılarla üstünün nasıl kapatıldığını anlatacağım”.
“Her yerde bayanlar saçlarını kesiyorlar. İçerinde ünlü şahıslar de var, sinema ve tiyatro oyuncuları, sanatçılar…Acaba bu sefer dünya sesimizi duyacak mı?
“Ülkem yabancı kokuyor, bu Karaj’da öldürülen 16 yaşındaki Sarina’nın son mesajı…Bizim mahalle sakin. Annem konutta olup olmadığımı denetim etmek için sudan mazeretlerle ikide bir de telefon ediyor. Çıkacak olusam anneme başımın ağrıdığını, ilaç alıp erken yatacağımı söylerim”.
“Maral’dan haber geldi. Bana yazdıklarını silecekmiş. Sohbet kümelerinden çabucak ayrılmam için beni uyardı. Grubumuzdakilerin birçok tutuklanmış. Sokakta değil, hayır, konutlara baskın yapmışlar, bütün cep telefonlarını, dizüstü bilgisayarları, hard diskleri almışlar.”
“Saat 17 de interneti kapadılar. Bunun manası ne? Kapalı kapıların gerisinde kan mı dökülecek? 2019 Kasım’ında 3 gün içinde 1500 kişiyi öldürmüşlerdi. Bütün dünya sessiz kalmıştı…”
“Öldürülenlerin sayısı gün geçtikçe artıyor. Mino M. İsimli bir bayan öldürüldü. Kızı, elinde kökünden kesmiş olduğu saçlarıyla kameraya bakıyor. O daha bir çocuk. Öfke dolu yüzü ve hüznü ile Antigone’yi hatırlatıyor”.
“İmam Hüseyin’in öldürülüşünün 40.yılı dini bayram günü. Her yerde matem havası. Siyah bayraklar…Dışarı çıktım hastane yolunda eylemcilere karıştım. Güvenlik kızın (Mahse’nin) tutuklanma sırasında öldüresiye dövülmediğini kanıtlamak için eylemcilere saldırdı. Sopalar, biber gazı…Şiddet böylesine açık açık sergilendiğine nazaran, sanki hücumlar kimsenin izlemediği anonim bir ortamda nasıl yaşanıyordur?.. Aksiyondan dönüşte taksiye atladım. Taksici para almadı benden. Tatil günleri çalışmıyormuş. Yalnızca birileriyle konuşmak için çıkmış dışarı. Öldürülen kızın kendi kızının yaşında olduğunu söylerken göz yaşlarını tutmaya çalışıyordu.”
“Eylemlere katılmayan hiçbir kent, hiçbir mahalle kalmadı. Fakat ölülerin sayısı günden güne artıyor….Babak beni hava alanından aldı. Aksiyondan geliyordu. Yaklaşık yüz bin kişi varmış hareketlerde, kıyamet kopuyormuş. Arabasının ardında üst üste yığılmış Bayan Hayat Özgürlük, İslam İdaresine Elveda, İsmini Söyle: Mahsa Amini yazılı posterler vardı”.
“Devrimi yaşıyoruz, endişe ve baskılarla dolu bir periyodun sona ermesini, dini faşizmin bitmesini..Bu nedenle artık adımı gizlemiyorum. Ben Jinoos Taghizadeh’im, günlükte anlattığım her şey gerçek, yalnızca isimleri değiştirdim”.
Protesto Tasarımı standını gezerken yakın tarihimizi hareketçilerin ve direnişçilerin açısından gösteren bir standın ne kadar çarpıcı olduğunu düşündüm. Ancak bu cins stantlar fakat demokrasinin kök salmış olduğu ülkelerde yapılabiliyor. Oradaki beşerler ise öylesine itimat dolu ve rahat bir ortamda yaşıyorlar ki gösterilenler onlara çok uzak geliyor. Öte yandan savaşlar, iklim krizi, mecburî göç vb. meseleler dünyada olup biten her şeyin birbirine bağlı olduğunu göstermiyor mu?