Milliyet gazetesi müellifi Cem Kılıç şu sözleri yazdı… Bu yılın başından itibaren emekçilere ödenecek kıdem tazminatının tavan meblağı 17.904 TL’ye yükseldi. Gelin kıdem tazminatıyla ilgili detayları birlikte inceleyelim…
Kıdem tazminatı çalışma hayatının en kıymetli hususları ortasında… Geçtiğimiz hafta Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 05.01.2023 tarihinde yayınlanan Mali ve Toplumsal Haklar Genelgesi’ne nazaran, 01.01.2023 tarihinden itibaren emekçilere ödenecek kıdem tazminatının tavan fiyatı 17.904,62 TL’ye yükseldi.
NE VAKİT ARTAR?
Belirli şartlarla hak kazanılan kıdem tazminatı, çalışanlar için işsiz kalınan devirde yahut emeklilikte son derece değerli nakdî bir hak. Patronlar açısından ise personel çalıştırmanın maliyetleri ortasında.
Kıdem tazminatı açısından teknik bir ayrıntı ise her yıl ocak ve temmuz aylarında kıdem tazminatına ait tavan fiyatının artması. Pekala kıdem tazminatı tavanının artması ne manaya geliyor?
Kıdem tazminatı personelin brüt fiyatı üzerinden hesaplanır lakin kıdem tazminatı tavanını aşamaz. Kıdem tazminatı tavanı en yüksek dereceli devlet memurunun 1 yıllık emekli ikramiyesine nazaran belirlenir.
Kıdem tazminatı tavanı, ocak ve temmuz ayında yükselir. Hasebiyle, çalışanlar şayet kıdem tazminatına istifa ederek erişme hakkına sahiplerse, yani evlilik, askerlik yahut 15 yıl 3.600 gün ile işten ayrılacaklarsa bu haklarını ocak ve temmuz ayında kullanmaları kendi lehlerine olur. Kıdem tazminatı tavanının artması brüt fiyatı, tavanın üzerinde olan çalışanlara fayda. Tavan artınca bu durumdaki çalışanların eline geçecek kıdem tazminatı ölçüsü da artmış olur.
İLK 6 AY GEÇERLİ
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan Mali ve Toplumsal Haklar Genelgesi’ne nazaran bu sayı, 2023 yılının birinci 6 ayı için 17 bin 904 lira 62 kuruştur. Hasebiyle, bir emekçinin kıdem tazminatına temel brüt fiyatı 30 bin TL bile olsa, 2023 yılının birinci devrinde verilecek kıdem tazminatı hesabında dikkate alınacak meblağ, her bir yıllık kıdeme karşılık en yüksek 17 bin 904 lira 62 kuruş olacak.
KIDEM TAZMİNATI NASIL HESAPLANIR?
İşçinin hak ettiği kıdem tazminatı, çalıştığı her 1 yıl için 30 günlük brüt fiyatı kadardır. Hasebiyle, 1 yıllık kıdemi olan personel 1 aylık brüt fiyatı fiyatında kıdem tazminatına hak kazanır. 1 yılın altındaki mühletler için orantılı olarak hesaplama yapılır. Emekçinin brüt fiyatı hesaplanırken daima olarak yapılan yardım ve primler de dahil edilir. Bu sebeple, kasa tazminatı, yemek yardımı, çocuk artırımı üzere ödemeler de personelin brüt fiyatına dahil edilir ve bu fiyat üzerinden kıdem tazminatı hesaplanır.
Diğer yandan, emekçiler kıdem tazminatlarını o patronun işyerinde geçirdikleri müddet üzerinden alırlar. Örneğin, 5 yıl bir işyerinde çalıştıktan sonra istifa edip işyerinden ayrılan ve kıdem tazminatı alamayan bir personel, yeni bir işe girip 3 yıl çalıştıktan sonra askere gideceği için istifa ederse, sadece 3 yıllık mühlet üzerinden kıdem tazminatı alabilir. 8 yıl üzerinden kıdem tazminatı alması kelam konusu olamaz.
Kıdem tazminatı gelir vergisine tabi değildir. Kıdem tazminatından sadece damga vergisi kesintisi yapılır. Bunun dışında rastgele bir kesinti yapılamaz. Buna rağmen, personelin borçları için kıdem tazminatının tamamı dahi haczedilebilir.
KİMLER HAK KAZANIR?
Kıdem tazminatı hakkı personellere tanınmış bir haktır. Bu kapsamda 4/a’lılar, yani eski ismiyle SSK’lılar var. Borçlar Kanunu’na tabi olarak çalışan personeller hariç tüm emekçilerin kıdem tazminatı alma hakkı bulunuyor. Başka yandan, Bağ-Kur’luların ve memurların kıdem tazminatı alma hakları yok. Basın İş ve Deniz İş Kanunu’na tabi çalışan gazetecilerin ve gemi adamlarının da kıdem tazminatı alma hakları kelam konusu.
1 YILLIK MÜHLET…
Bir emekçinin iş mukavelesinin kanunda belirtilen nedenlerle sona ermesi, kıdem tazminatı alabilmesi için kâfi değil. Bunun yanında, birebir patrona bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olma kaidesi da kelam konusu. Yani, bir emekçi kanunda sayılan nedenlerle iş kontratı feshedilmiş yahut istifa etmiş olsa bile, en az 1 yıldır tıpkı patrona bağlı olarak çalışmamış ise kıdem tazminatı alamıyor.
İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için gerekli 1 yıllık müddetin hesabında birebir patrona bağlı farklı işyerlerinde çalıştığı mühletler birlikte kıymetlendirilir. Örneğin (A) patronuna bağlı (B) işyerinde 5 ay ve (C) işyerinde 8 ay çalışmış bir personel kıdem tazminatına hak kazanır. Bu noktada değerli olan, (B) ve (C) işyerlerinin tıpkı patrona ilişkin olmasıdır. Öteki yandan, personel farklı patronlara bağlı işyerlerinde 1 yıldan az müddetle çalışmış ise kıdem tazminatına hak kazanamaz.
1 yıllık mühletin hesabında deneme müddeti de dikkate alınır. Çalışanın sigortasız çalıştırıldığı bir devir varsa, bu periyot bile kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmalıdır. Hasebiyle, çalışanların işyerinde birinci defa çalışmaya başladıkları devirden itibaren 1 yıllık müddet işlemeye başlar. Bu mühletin deneme mühleti olması yahut bu devirde çalışanın sigortasının yatırılmaması sonucu değiştirmez.