Son periyotta patronların fiyatı yüksek gösterip, personelin verdiği ziyanlar nedeniyle kesinti yaptıkları sık karşılaşılır bir durum haline geldi.
Milliyet Muharriri Cem Kılıç’ın ilgili yazısı şöyle: Patronların personelin fiyatından kesinti yapmaları lakin çalışanın verdiği açık bir ziyan olması, bu ziyanda kusurlu bulunması yahut ziyan bulunmasa bile emekçinin daha evvelce yazılı olarak yaptırıma bağlanan bir ihlal aksiyonunun bulunmasına bağlıdır. Son periyotta artan bu cins hukuka ters süreçler açısından durumu değerlendirdim.
Günümüzde patronlar çalışanlara kullanmaları maksadıyla araç sağlıyor ve bu araçların yakıt masraflarını karşılıyor. Birtakım çalışanlarına telefon da veriyor, birtakım patronlar ise çalışana faizsiz kredi niteliğinde avans ödemeleri yapıyorlar. Araç ve telefon kullanımının belirlenen limitleri aşması yahut trafik cezası gelmesi halinde ya da verilen avans ödemelerini ilerleyen aylarda fiyattan kesiyorlar. Emekçinin işyerindeki materyallere ziyan vermesi halinde de fiyattan kesinti gündeme gelebiliyor. Örneğin kusurlu olarak bir makinenin bozulması ya da işyerinde satılan eserlerin eksik çıkması durumlarında. Çalışanın kusurundan kaynaklanmayan ziyanlar için kesinti yapılamaz. Ayrıyeten bir zararın personelden kaynaklandığını ispatlayan evrakların bulunması da kaide.
Onay yahut mahkeme kararı
Bahsedilen durumların hepsinde çalışanın patrona karşı borçlanması kelam bahsidir. Kanun çalışanın patrona karşı bütün borçların fiyatından kesilebilmesini kurala bağlamıştır. Şayet personelin patrona kasden verdiği bir ziyan varsa ve bu ziyan mutlaklaşmış bir yargı kararıyla tespit edilmişse patron çalışanın fiyatından kesinti yapabilecektir. Ancak bu kesinti çalışanın fiyatının dörtte birini geçemeyecektir. İkinci durum ise kasden bir ziyan ve yargı kararı olmasa da çalışanın kesintiye onay vermesidir. Kanun bu noktada kesinti oranı için bir düzenleme yapmamıştır. Bununla birlikte haciz, kasden verilen ziyan üzere tüm fiyat kesintilerinde uygulanan dörtte birlik oranın burada da uygulanması gerektiği düşünülmektedir.
Ancak burada personelin onayının her iki tarafın da alacak hakkının doğduğu anda yazılı olarak alınması gerekiyor. Bu nedenle evvelce alınacak onaylar geçerli sayılmıyor. Hasebiyle çalışanın kullandığı araca kesilen trafik cezası ya da çalışan tarafından kullanılan telefona ilişkin fatura kesildikten ve fiyat hakkı doğduktan sonra personelden yazılı onay alınması gerekiyor.
Kesinti cezası
Ücret kesme cezası ile fiyattan kesinti karıştırmamalı. Fiyattan kesme cezası personelin patrona ziyan vermesinden bağımsız olarak disipline karşıt biçimde yaptığı hareketler nedeniyle fiyatının bir kısmının kesilmesidir. Patronun fiyattan kesme cezası farklı maksatlara hizmet eden ve farklı kurallara sahip durumdur. Personelin borcunun kesilmesinden farklı olarak yaptırım niteliğinde bir harekettir. İşyerindeki disiplinin sağlanması maksadıyla personelin fiyatının kesilmesidir. Kanun fiyattan kesme cezası verilebilmesini iki kurala bağlamıştır. Bunlardan birincisi fiyattan kesme cezasının hangi nedenlerle uygulanabileceğinin iş mukavelesinde yahut toplu iş mukavelesinde yazılı olmasıdır. Yazılı olmayan nedene bağlı olarak fiyattan kesme cezası verilemez. İkincisi ise çalışanın bir ayda iki günlük fiyatından daha fazla fiyat kesilemez.
İşveren fiyat kesme cezasıyla elde ettiği fiyatı kendisine alamıyor. Personelden yapılan kesintilerin, yeniden emekçilerin eğitimi ve toplumsal hizmetleri için kullanılmak üzere Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı hesabına bakanlıkça belirtilecek bankalardan birine bir ay içinde yatırılması gerekiyor.
Haksız kesinti kıdeme hak kazandırır
Çalışanların fiyatlarının adapsız yahut haksız olarak kesilmesi halinde iki temel risk kelam konusu. Birinci olarak, 4857 sayıl İş Kanunu’nun 102. hususunda yer alan düzenleme mucibince, fiyatın eksik ödenmesi halinde, fiyatı ödenmeyen her emekçi ve her ay için idari para cezası bulunuyor. Bunun yanında, çalışanlar fiyatlarının eksik ödenmesi nedeniyle iş kontratlarını haklı nedenle feshedebilir, kıdem tazminatı talep edebilir ve eksik fiyatlar için alacak davası açabilir. Bu çeşit durumlarda en önemli tahlil yolları şunlardır:
– Çalışanın fiyatının bordrolaştırılması periyodunda trafik cezalarının şirkete ulaşmasından sonra ceza meblağının yahut telefon görüşmelerine ait gerçekleşmiş limit aşımı bedellerinin, çalışanın fiyatından kesilebileceğine ait yazılı onay alınması.
Çalışanın kusurunun tespit edilmesi sonrasında çalışandan onay talep edilmesi.
Çalışan onay vermez, borcunu da ödemezse yasal takip başlatmak gerekir.