Türkiye’nin eğitim sistemi her alanda alarm veriyor. Bilhassa yükseköğretimde, adrese teslim takımlar, akademik özerkliğin hiçe sayılması sıkıntıların başında geliyor. Bu meselelere karşı ortalarında Boğaziçi, ODTÜ, İTÜ üzere 13 farklı üniversiteden yaklaşık 50 akademisyen geçtiğimiz ay “Türkiye’de Yükseköğretimin Tekrar Yapılandırılması Çalıştayı’nın sonuç raporunu açıkladı. Raporda hem problemlere hem de tahlil tekliflerine yer verildi. Raporu hazırlayan akademisyenler ortasında yer alan Boğaziçi Üniversitesi’nin dördüncü rektörü Prof. Dr. Üstün Ergüder ve Prof. Dr. Ünal Zenginobuz Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
– Raporla YÖK’e karşı nasıl adımlar atılacak?
Zenginobuz: Askeri darbenin bir eseri olan Yükseköğretim Kurulu’nun (YÖK) mayasında vesayetçi yaklaşım, üniversiteleri zapturapt altına alma anlayışı var. Üniversiteler kışla değildir. Dilek ettiğimiz üniversiteler için YÖK’ün kapatılması gerekiyor. Bunun için de anayasa değişikliği gerekiyor. 6’lı masa partileri, YÖK’ü kaldıracaklarını yayımladıkları unsurlar bildirgesine koydu. YÖK yerine yükseköğretim kurumlarını koordine etmek üzerine icra gücü olmayan ve ülkenin bilim haritasını ortaya çıkaracak yeni bir heyet oluşturulmalı.
Ergüder: Bugüne çabucak hemen her siyasi önder, Cumhurbaşkanı Erdoğan dahil, seçim kampanyalarında YÖK’ün kaldırılacağı kelamını verdi fakat kelamlar unutuldu. Tahminen YÖK’ü kaldırma kelamına en yakın başkan Erdoğan oldu. Başkanlık sistemi ile fiiliyatta her türlü yetki Beştepe’ye devredildi. Bu da YÖK’ü bir kurum olarak anlamsızlaştırdı fakat YÖK hâlâ orada. Üniversite olabilmek akademik özgürlük ve kurumsal özerklikten geçiyor. Değişik üniversitelerden arkadaşlarımızın hazırladığı çalıştay raporunda 1980’li yıllardan beri hazırlanmış olan yükseköğretim ıslahat teklif raporlarında öne sürülen ana fikirlerin izlerini görmek mümkün. Çalıştayın geniş iştirakli olması nedeniyle çok kıymetli bir ortak akıl eseridir.
– Partilerle irtibat ne durumda, hangileri ile görüştünüz?
Zenginobuz: Çalıştay sonuç raporu, 1 Aralık 2022’de TBMM’de kümesi olan ve seçimlere girme hakkı elde etmiş siyasi partilere yollandı. Gelen davet üzerine 5 Aralık’ta 6’lı masanın ortak yükseköğretim kuruluna sunuldu ve görüş alışverişi yapıldı. Seçim sürecinde ve sonrasında bu irtibat daha da artar.
– Bu raporun farkı ne?
Zenginobuz: YÖK’ün üniversiteler üzerindeki denetimi vakit içerisinde nizamlı bir biçimde arttı ve artık bıçak kemiğe dayandı. Türkiye bu formda devam edemez. Bu rapor akademik özgürlükleri ve üniversitelerin özerk bir halde kendilerini yönetmelerini çıkış noktası yaparak bütünlükçü yaklaşımla bir çerçeve yükseköğretim yasası öneriyor. Çok sayıda ve çok farklı gelişmişlik seviyesindeki üniversitelerin tek kalıba sokulmaya çalışılmadığı, buyruk komuta zinciri altında değil kendi heyetleri tarafından yönetildiği bir çerçeve öngörüyor.
Ergüder: YÖK’ün kaldırılmasını ve yerine üniversiteleri yönetmeyen, icra yetkisi olmayan fakat ülkenin bilimsel siyasetlerini ve maksatlarını geliştiren Üniversitelerarası Şura, Akreditasyon Heyeti, TÜBİTAK ve Bilim Akademileri’ni bir ortaya getirip nizamlı aralıklarla ülkenin bilim haritasını ortaya çıkaracak yeni bir uyum heyeti tasarlanmasını ön görüyor. Ayrıyeten üst yapılanma olarak da üniversitelerin performanslarını ölçebilecek, büsbütün özerk bir kalite ve akreditasyon heyeti kurulmasının uygun olacağı sonucuna varılıyor.