SEDAT PALUT
Esasında bir besin mühendisi olan Konca Altan’ın birinci romanı ‘Rüyaların Öldüğü Ada’ Bağlantı Yayınları tarafından okura sunuldu. Müellif, kısa müddette ikinci baskısını yapan kitabında İmroz’un yüz yıllık değişim öyküsünü ada sakinlerinden Rum asıllı Madam Maria’nın anılarına dayanarak okura anlatıyor. Kendisi de adada yaşayan Altan ile son derece akıcı bir lisanla kaleme aldığı romanına husus olan Madam Maria’yı ve 1970’deki kararnamenin akabinde Gökçeada ismini alan İmroz’daki göç izlerini KARAR okurları için konuştuk.
Konca Altan
Konca hanım, kitabınızda sizi tanıtan kısımda “Kariyerini İstanbul’da sürdürürken kısa bir tatil niyetiyle başlayan İmroz planı, Ada’ya sevdalanmakla son buldu. Eşiyle İmroz Adası’nda yaşıyor” yazılı. Gökçeada’ya yerleşmeniz klasik bir ‘beyaz yakalı’nın sakin bir hayatı tercih etme kıssası mi?
İmroz Adası, adım attığınız andan itibaren sizi içine çeken, süper tabiatı ile aklınızdakileri unutturan bir yer. Ben adaya gittiğimde iş hayatında çok yorulmuştum, eşim orada dinleneceğimi, mola vereceğimi düşünüp, beni zorla adaya götürdüğünde, insanın yer değiştirerek aklındakilerden kaçamayacağını düşünüyordum lakin o denli olmadı, ada bana çok âlâ geldi. Denizden gelen iyot kokusu ile tabiattaki kekik kokusu tılsım üzere içime işledi. Gece üstüne yağıyor üzere görünen yıldızlarla uyuyup, horoz sesi ile uyanmak, bir mühlet sonra oraya ilişkin olma hissimi geliştirdi. Yeniden de adadan ayrıldık, yalnızca yaz için dönerken, feribotta adayı birinci gördüğümde heyecanlandığımı bir an evvel inmek istediğimi fark ettim. Artık ada sevgisi içime işlemişti, İmrozluların dediği üzere hastalık bulaşmıştı. Böylelikle adaya yerleştik, ben besin mühendisiyim, İstanbul’da İş Kuleleri’nde uzman mühendis olarak çalıştım, lakin iş hayatını bırakabilmekteki talihim eşimin ziraat mühendisi ve yeni durumlara çabuk ahenk sağlayan yapısı sayesinde tarım yapmaya başlamamız oldu.
Kitap için yazdığınız önsözde Maria ile İmroz’a yerleştiğinizde tanıştığınızdan bahsediyor, romanı da onun ağzından anlatıyorsunuz. Nasıl tanıştınız Maria ile? Okurlarımıza da anlatır mısınız?
Adaya yerleşme kararı alınca yeni yapılan mahallelerde olmak istemedim. İmrozun ruhunun aktığı eski bir sokakta yaşamaya başladık. Maria tam karşımızdaki konutta oturuyormuş, biliyor, karşılaşmıyorduk. Meskenin tülleri kıpırdıyor gerisinden birinin baktığını görüyordum lakin hiç dışarı çıkmıyordu. Etraftakiler “Adanın en saygıdeğer madamı Maria bu meskende yaşıyor, lakin kimse ile konuşmaz, hele konutuna kimseyi almaz, aksidir karşıtlık yaparsa üzülme sakın” dediler. Aylarca bizi takip etti, biliyordum, selam vermeye başladım, bir bahar sabahı elinde bastonu dışarı çıktı, “Siz hindi bakıyor musunuz?” dedi. “Yok, daha onu öğrenemedik dedim” güldü. “Hindiler kaçmış, yoksa sen mi kaçırdın diyecektim” dedi. Yine gülümsedi, sonra da “Kahve sever misin?” dedi ve kapıyı açıp salonu gösterdi. Kahveyi çoktan yapmış anasonlu kurabiyeyi yanına koymuştu. Tahta sedire birlikte oturduk, konuşmadık, saçlarıma dokunmak için müsaade istedi. “Çok hoş, sen mi yapıyorsun?” dedi. Ben hiç soru sormadım, o aklındakileri kısa kısa sordu, yoruldu. “Belki kocana yemek yaparsın,” deyip kalktı. Çıkarken “Sizin asmadan yaprak getirirsen birlikte sararız, benim art bahçede rezene de var” dedi. İşte böylelikle başlayan dostluğumuz ‘Rüyaların Öldüğü Ada’ kitabına evrildi.
‘NE RUM NE TÜRK, YALNIZCA BİRBİRİNE ÇOK BENZEYEN İKİ KADINDIK’
“Rüyaların Öldüğü Ada’ Rum kültürünü çok ayrıntılıca anlatan bir roman. Bu kültüre dair evvelden bir merakınız var mıydı yoksa Maria’nın öyküsünün peşinden mi gittiniz büsbütün?
Maria bana anlatmaya başladığında, birebir anda birlikte de yaşamaya başlamıştık, birlikte yemek yapıyor, birlikte kiliseye gidiyor, birlikte ada sokaklarında yürüyorduk. Onunla öğrendiklerimi Rum kültürü olarak düşünmedim, zati çok benziyorduk. İkimizde ailelerimizden uzakta yalnızdık, birbirimize aile olduk. Elimi tutup yürürken o Rum değildi, benim Maria’mdı. Bazen bir konutun önünden geçerken, durup uzun uzun anlatıyordu. Acılı bir öyküsü varsa “Amannn bre Koncemu tekrar bana makus anıları tekrarlatma” deyip geçiştiriyordu. Fark ettim ki beni kırmaktan korkuyor, olduğu üzere anlatması için onu ikna ettim, siyasi bir bagajım olmadığını, gerçeklerin bir milleti koruyarak anlatıldığında, palavra olduğunu bildiğimi anlattım. Sonraki periyotta daha da rahat anlatmaya başladı. Hem Yunan hem Türk siyasetçilerle ilgili taraf olmadan konuşunca rahatladık, hatta bazen birbirimize takılıp, “Aman bre barış deme bana, ne geldiyse başımıza barıştan sonra geldi diyor” gülüyorduk. Her bahiste konuşmaya başladıktan sonra, eskisinden daha çok espri yapmaya başladı. Memnundu, artık düşünüyorum da, aslında o anlar seksenlerini geçmiş bir bayanın mevt kaygısıyla gelen yaşadıklarını anlatma isteği, hayatına bedel katma dileğiydi. Zira vakit artık onun için çok değerliydi, ikimizde oyalanmadık, çalıştım, birlikte geçirdiğimiz anlar pahalandı.
Romanı yazarken kültüre hakim olabilmek için araştırma yaptığınızı düşünüyorum. Araştırmadan evvelki Konca Altan ile sonrasındaki Konca Altan ortasında bir değişiklik oldu mu?
Maria ile anlarımızı kayıt altına almaya başladığımda çok bedelli olduklarını bildiğimden niyetim unutmamaktı. Onun sayesinde tanıştığım, adayı terk etmiş İmrozlu Rumların, yazın geldikçe anlattıkları da kitabın ana bahisleri ortasına girdi. Atina’dan, Avustralya’dan, Afrika’dan, Amerika’dan gelen dostları akrabaları, Maria’nın bana güvenmesine dayanarak anlattılar, hem İmrozdaki geçmiş hayatları hem gittikleri yerlerde başlarına gelenler birleşince elimdekinin bir mucize olduğunu düşündüm. Maria yaş itibariyle en eski anlatıcıydı. Onu kaybettiğimizde anıları yok olup gidecekti. Elbette çok ağır bir arşiv taraması, kitaplar, tezler, eski gazetelerin günlük sayfalarını okudum. Kronolojik olarak bir akış sağlamaya gelince Maria’nın benim sorularımdan bıktığı da oluyordu. “Aman bre ne çok soruyorsun, haydi kahve içelim” diyordu. Lakin o süreci de atlattık. Onunla konuştuktan sonra hafızamdan akan hatırladıklarımla, Maria’nın gözlerinde gördüğüm hayaller birleşti. Onu artık çok güzel tanıyordum. Konutuna askerler baskın yaptıklarında nasıl korktuğunu, savrulan eşyalarına nasıl üzüldüğünü biliyordum. Her şey hafızamda yok olup gidebilirdi. Artık, kitabı okuyup hatta ağlayan dostlarla konuşurken uygun ki yazmışım diyorum.
Madam Maria gençlik yıllarında…
‘SİYASETÇİLERİN DÜŞMANLIKTAN BESLENDİĞİ BİR GERÇEK’
Zorunlu göçlerin çıkış noktasında hükümetlerin ulus-devlet anlayışı kelam konusu. Bu anlayışın içinde müsamaha kültürünü oluşturmak ya da devam ettirmek ne kadar mümkün sizce?
İmrozlular, yaşadıklarının hükümetlerin değişen siyasetleri yüzünden başlarına geldiğinin farkında zira gittikleri Yunanistan’da da yeniden siyasi sebeplerle mutsuzlukları devam etmiş. O nedenle asırlarca birlikte yaşamaya alışık halklar tekrar fırsat olsa tekrar bunu başarır. Ancak hükmetmeye başlayan yöneticilerin Türk, Yunan düşmanlığından beslendikleri bir gerçek. Hangi taraftan olursa olsun koltuk müdafaa sevdasındaki siyasetçilerin, ulusu fark etmez, devleti koruyormuş üzere göstererek köpürttükleri düşman hisler, halklara kalsa barışa evrilir, yine birlikte yaşamanın bir yolu bulunur. Beni, bu kitap çıktığından beri en çok memnun eden his da Maria’nın ve İmrozluların insan taraflarıyla daha yakından tanınmış olmaları. Artık, bizler onları anlıyoruz, ‘Rum’ derken bir yabancıdan bahsetmiyoruz. Biziz, halklarız, birbirimizi sevmenin mutabakatın her vakit bir yolunu bulabiliriz.
ESKİYİ YÂD EDEN RUMLAR ‘TURİSTİK EŞYA’ DEĞİL
1960’lardan sonra göçlerle birlikte adanın demografik yapısı değişiyor. Bu değişim adanın sosyo-ekonomik yapısını nasıl etkilemiş size nazaran?
İmroz’da, toprakları elinden alınmış, okulları kapatılmış adalıların ağlayarak gidişlerinden sonra geriye hüzün kalmış. Onların bıraktığı konutta, tahta sedire oturarak memnun olamazsın, bence olamamışlar da… Devletin çeşitli sebeplerle getirdiği yeni adalılar, artık turistik sebeplerle adalı olanlar yeni bir hayat kurmuş. Eski, Rumlardan kalan şarap, zeytinyağı, sabun başka bütün eserler satılsa da her şey makûs bir taklit üzere. Onlar gitti, yeni haliyle Türklerin yazlık adası olduğu kabullenilecek, lakin oraya eskileri yad etmeye gelen insanlara da turistik eşya muamelesi yapmaya hakkımız yok.