Mert İnan / İSTANBUL – Son büyük zelzelelerde en büyük yıkım eski dere yatakları olarak bilinen semtlerdeki eski binalarda gerçekleşti. Hatay başta olmak üzere Kahramanmaraş ve Adıyaman’da göçen yapıların birçoğunun sıvılaşma özelliği gösteren yer üzerinde yapıldığı ortaya çıkarken, gözler muhtemel Marmara zelzelesinden etkilenecek İstanbul’a çevrildi. İstanbul’da bir vakitler derelerin aktığı bölgelerin üzerinde yıllardır süregelen ihmal ve çarpık yapılaşma nedeniyle konutlar yükselirken, uzmanlar mümkün büyük sarsıntıda bu yapıların önemli risk altında olduğu ihtarında bulundu. İstanbul derelerinin yüzde 85’i son 100 yıllık süreçte doğal yapısını kaybederken atık su kanalına dönüşen dereleri çevreleyen yerler de işgaller ve yanlış arazi kullanım kararlarıyla betona boğuldu. Ayamama, Cendere, Ayazmadere, Kurbağalıdere, Ihlamurdere, Kuşdili, Kağıthane Deresi, Ortaköy, Dolapdere, İdealtepe üzere onlarca su kaynağının yerinde binalar yükselirken, yapı stoğunun riskli olduğu bölgeleri yerinde inceleyip mümkün riskleri uzmanlara sorduk.
ORTAKÖY, FENERYOLU…
İlk durağımız olan Ortaköy Dereboyu Caddesi’nde birden fazla 35, 40 yıllık binalar eski dere yatağı boyunca bitişik nizam olarak yükseliyor. Misal tablo Beşiktaş Ihlamurdere için de geçerli. Fulya Mahallesi’nden Beşiktaş Meydanı’na kadar uzanan eski dere yatağının üzerindeki 40, 50 yıllık yapıların varlığı dikkatlerden kaçmazken, Anadolu Yakası’nda da misal tablo kelam konusu. Fikirtepe, Kızıltoprak, Feneryolu ve Bahariye semtlerinin ortasında yer alan bölgeye ismini veren Kurbalığıdere’nin güzergahı boyunca sıralanmış konutlar yıllar içinde dere yatağı bölgelerindeki yapılaşmanın çarpıcı örnekleri ortasında.
Kadıköy’e bağlı Kurbağalıdere ve etrafı kil ve çamurdan oluşan riskli tabana sahip yerler. Uzmanlar, bu bölgedeki yumuşak tabakanın büyük risk taşıdığını söylüyor.
AYAMAMA BİRİNCİ SIRADA
Kağıthane Cendere ile Başakşehir’den doğup Marmara’ya dökülen Ayamama ise yapılaşma ve sarsıntı riski açısından en vahim durumdaki gürzeghalar. İstanbul’un Avrupa Yakası’nda yer alan Ayamama Deresi, en çok yapılaşmanın olduğu kaynakların başında geliyor. Başakşehir ilçesinin doğu bölümlerinde bir kaynaktan doğan ve Bağcılar, Küçükçekmece, Bahçelievler ilçelerinden akarak, sıvılaşma riski olan Ayamama Deresi boyunca görünüm İstanbul’daki çarpık yapılaşmanın en somut örneği olarak gözlerden kaçmıyor. Misal tablolar, Haramidere, Dolapdere ve onlarca mahalledeki eski derelerin olduğu alanlar için de geçerli.
SIVILAŞMA RİSKİ YÜKSEK
Jeoloji Mühendisleri Odası Lideri Hüseyin Alan, dere yatakları üzerindeki yapılaşmanın büyük bir kusur olduğunu belirterek şu bilgileri verdi:
“Gaziantep tabanı sağlam oluğu için az hasarla zelzelesi atlattı. İstanbul’un avantajlı olduğu husus da kentin yüzde 80’lik kısmının kaya ve kaya tipi taban üzerinde olması. Lakin yüzde 20’lik konut kısmı gevşek taban dere yatakları üzerine oturan alanlar. Örneğin Zeytinburnu Veliefendi Hipodromu’nun etrafı, Çırpıcı yahut Ataköy Ayamama Deresi’nin olduğu yerler sıvılaşma riski olan tabanlar. Kıyı bölgeleri imara açıldı ve binalar sağlam deniyor lakin oralarda açık söylüyorum düşünceler yaşanacak. Kıyı bandında heyelan riskli alanlar Avcılar, Ambarlı bölgeleri.”
HALİÇ KIYILARI İÇİN RİSKLİ YER UYARISI
İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Cenk Yaltırak, ortalarında Ayamama, Cendere, Ayazmadere, Kurbağalıdere, Kuşdili, Kağıthane, Göksu, Küçüksu ve her iki Çekmece Gölleri’nin olduğu kısımların taşıma gücünün düşük, sarsıntı yükleri altında sıvılaşma eğiliminde olan yer yapısına sahip alanlar olduğuna dikkat çekiyor:
“Silivri’den eski İstanbul’a uzanan kıyı kesitteki formasyonlar, gevşek ve heyelanlı alanlar olarak tanımladığımız, sarsıntı dalgalarının büyütmesine yol açacak özellikte. Bölgenin yeri, kil, silt, kum ve çakıldan oluşuyor. Marmara kıyılarını oluşturan kıyı bandı da alüvyonlardan oluşan bir bölge olduğundan taban riskli yerlerden. Çok lisana getirilmeyen riskli yerler ortasında Haliç kıyıları, Kağıthane, Kasımpaşa, Beşiktaş, Göktürk, Vatan Caddesi de yer alıyor. İstanbul’da insan eliyle yapılan dolgu alanlar da çok riskli.”