“Çeşitlilik ve Kapsayıcılık” ile ilgili Türkiye’den üç akademisyenin imzasıyla ABD’de de yayınlanan, “İş Dünyasında Cinsiyet Çeşitliliği ve Kapsayıcılık. Türkiye’den Farklı Görüşler” isimli çalışma paylaştığı araştırma sonuçları ile yankı uyandırdı.
Çeşitlilik kavramının kırılımları olan din, lisan, ırk ve cinsiyet alanlarının işgücüne tesirine bakan akademik çalışmada birebir vakitte Türkiye’de bayana indirgenmiş durumda olan “Gender” yani cinsiyet kavramı da bu farklı kırılımlar perspektifinden tekrar değerlendirildi.
Prof. Dr. Zeynep Özsoy, Prof. Dr. Beyza Oba ve Dr. Öğretim Üyesi Mustafa Şenyücel’in ortak çalışması sonucu ortaya çıkan kitap ayrıyeten, memleketler arası sıralamalara nazaran Türkiye’nin, başta bayanın çalışma hayatına iştiraki olmak üzere pek çok alanda 10 yıl öncesinden daha geride olmasını tespit etmesiyle de dikkat çekti.
“GÜNÜMÜZ İŞGÜCÜNÜ FARKLI DİNAMİK ETKİLİYOR”
Çalışmayla ilgili kitapta imzası olan Prof. Dr. Zeynep Özsoy bu kitabı hazırlarken maksatlarının, farklılıkların kabul edilip kapsayıcı olmaya teşvik etmek olduğunu belirtti.
Günümüz işgücünü etkileyebilecek din, etnik köken, göçmenlerin durumu üzere pek çok farklı dinamik olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Zeynep Özsoy, bunun hoş ve kaçınılmaz bir durum olduğuna işaret etti. Kucaklamak, herkesi içeri almak, kabul etmek, farklılıkların sisteme dahil olmasına eşit imkanlar oluşturmak demek olduğunu aktaran Özsoy, “Bunun aykırısı ise dışlanmak oluyor. Bu görmezden gelme durumu, toplum içinde yer bulamamış kırılgan kümeleri, pek çok imkandan mahrum bırakıyor. Baskın kümelerin dışında kalanların en başında da maalesef bayanlar geliyor” dedi.
10 YILDA 13 BASAMAK GERİLEDİ
Zeynep Özsoy, kitabı hazırlarken inceledikleri ve Türkiye’nin cinsiyetler ortasındaki uçurumunu gösteren Küresel Gender Gap Index’indeki bilgilerin dikkat alımlı olduğuna değindi. Bu indexin, bayanı eğitim, çalışma hayatı, sıhhat ve siyaset üzere 4 kategoride ele alarak, yıllar içinde iştirakini ve katkısını sıralayan kıymetli bir gösterge olduğunu söyleyen Özsoy, “Bu sıralamaya bakıldığında Türkiye’nin, 10 yıl evvel 126. sırada iken bugün 133. sıraya gerilediğini görüyoruz. (2022 raporuna göre) Bu bize, acı bir biçimde Türkiye’nin cinsiyet sıralamasında 10 yılda 13 basamak geriye gittiğini gösteriyor” değerlendirmesini yaptı.
“ÜCRET EŞİSİZLİĞİ ORANI 0,61, ÜST DURUMDA YER ALMA İSE YÜZDE 18”
Kitapta yer alan değerli göstergelerden birinin de ILO’nun fiyat eşitsizliği sıralaması olduğunu kaydeden Özsoy, “Burada 10 yıl evvel birebir işi yapan bayan erkek fiyat eşitsizliği oranı yüzde 0,39 iken bugün yüzde 0,61’e gerilediği görülüyor. Konut içi işi kısmında de büyük adaletsizlikler var. Bu sınıfsal olarak değişmiyor maalesef, kültürel bir bahis. Üst seviye yönetici bile olsanız çocuğu okuldan almak bayanın vazifesi olarak görülüyor. Bayanlar mesleklerinde üst konumlara yükselirken de önemli meselelerle karşılaşıyorlar, bugün idare şuralarında baktığınızda bayan oranı yüzde 18. Bu çok düşük. Bu çalışma sırasında şirketlerin de batılı manada diversity programı uygulayan olmadığını gördük, daha çok bunu bir halkla bağlantılar faaliyeti üzere yönetiyorlar” dedi.
“MODERNİTE, FARKLILIKLARI GÖRMEZDEN GELİYOR”
Prof. Dr. Beyza Oba ise modernitenin toplumdaki farklı renkleri görmezden gelip, homojen bir işgücü oluşturmaya çalıştığını belirtti. Bu farklıkları görmezden gelmenin insanların, iş bulamamaları ya da geçinememeleri üzere sonuçlar doğurduğunu tabir eden Beyza Oba, “Bu toplumsal bütünleşmeyi de engelleyen bu durum. Meğer dayanışma iktisadı manasında başarılı olabilmek için ne kadar farklı görüş ve oluşum varsa bir ortaya getirip, sisteme iştirakleri için imkân oluşturmak lazım” değerlendirmesini yaptı.
“EĞİTİMLİ BAYANLARIN İŞ GÜCÜNE İŞTİRAK ORANI YÜZDE 2-3”
Beyza Oba, Türkiye’de eğitilmiş ve muhakkak yetenekleri olan bayanların iş gücüne iştirak oranlarının hala yüzde 2- 3 ortasında olduğunu söyledi. Sermaye piyasasına kote edilmiş şirketlerde bu oranı uygunlaştırmak için birçok çalışma yapıldığını, raporlar hazırladıklarını, ünitelerin kurulduğunu lakin sonucun değişmediğinin de altını çizdi. Türkiye’de ataerkil kültürün çok tesirli olduğunu söz eden Beyza Oba, “Kadına atfedilen rol bakıcılık, meskeninin bayanı olma, çocuklarının hatta konuttaki yaşlıların bakımını üstlenme biçiminde. İşyerinde kreşin olup olmaması bile bunda tesirli. Sendikalar, STK’lar durumun değişmesi ismine maalesef misyonu kartopu birbirine atmak dışının önemli bir katkı sunamıyor” diye konuştu.
YARI VAKİTLİ İŞLERDE DAHA ÇOK BAYANLAR ÇALIŞIYOR
Kadın eşitsizliğine de günümüzden örnek veren Oba, doğum müsaadesi kullanan bayanlara fiyatlarının yüzde 66’sı ödenirken baba olan erkeğe fiyatının yüzde 100’ü ödendiğini kaydetti. Yarı vakitli işlerdeki bayan çalışan oranına bakıldığında da çarpıcı bir biçimde bu oranın bayan çalışanlar için yüzde 32,5, erkek çalışanlar için ise yüzde 18,6 olduğunu söyledi. Oba “Bu oran maalesef, bayana layık görülen işlerin ekseriyetle taşeron dediğimiz yarı vakitli işler olduğunun göstergesidir” dedi.
“SORUMLULUK ALINMAYINCA UYGULAMALAR KAĞIT ÜZERİNDE KALIYOR”
Dr. Mustafa Şenyücel de kitabı hazırlarken cinsiyet çeşitliliği konusunda Türkiye’de yapılan faaliyetleri tespit etmek için pek çok farklı örgüt ile görüştüklerini ve raporlarını incelediklerini tabir etti. Gerek devlet kurumlarının gerekse STK ve şirketlerin çeşitlilik ve kapsayıcılık idaresini ciddiye almaları gerektiğini belirterek, “Görüşmelerimizde sorumluluğun daima diğerine atıldığını gördük. Örneğin şirketler, ‘Bu mevzuda şirketleri harekete geçirecek yasal düzenlemeler yok’ diyerek sorumluluğu devlete, STK’lara baktığınızda ‘Zaten şirketleri heveslendirmek konusunda kâfi kaynağımız yok’ diyerek sorumluluğu şirketlere devrettiğini gördük. Bu kitapla biz buna da işaret ediyoruz. Tüm paydaşların cinsiyet çeşitliliği konusunda kendi gündemlerini oluşturmaları gerekiyor. Bu türlü yapılmayınca fırsat eşitliği de çeşitlilik idaresi uygulamaları da kağıt üstünde kalıyor” formunda konuştu.